بیماریهای انار

[Phyto]

بيماريهاي انار : تاكنون نزديك به 85 عامل بيمارگر زنده و غير زنده از نقاط مختلف دنيا، روي انار گزارش شده است. هر يك از اين عوامل در شرايط خاص ميتواند به درخت انار و يا ميوه آن خسارت وارد آورند. پوسيدگي و ترشيدگي ميوه و پوسيدگي طوقه و ريشه از مهمترين بيماريهاي پاتوژنيك و تركيدگي، سرمازدگي و آفتاب سوختگي ميوه و خشكيدگي تنه و سرشاخه از مهمترين بيماريهاي غيرپاتوژنيك انار محسوب ميگردند.

 

[Phyto]

پوسيدگي و ترشيدگي ميوه انار در انبار يكي از عمده ترين بيماريهاي مربوط به نگهداري ميوه انار ميباشد. تعدادي از قارچها، باكتريها، مخمرها و نماتدها در صورت راه يابي به داخل ميوه عامل بروز اين بيماري و گنديدگي و فساد ميوه ميباشند.
بعضي اوقات ميتوان دلائل آشكاري نظير حمله كرم گلوگاه، عارضه تركيدگي ميوه، سوراخ شدن در اثر فرو رفت خار در ميوه و عوامل مشهود ديگر را عامل بروز بيماري و فساد ميوه شناسايي نمود. لاكن انواعي از فساد و گنديدگي در ميوه هاي انار مشاهده شده كه ظاهرا راه نفوذي براي آنها بدرون ميوه قابل تشخيص نيست.
گونه هاي مختلف قارچ آسپرژيلوس يا Aspergilluss و قارچ پنيسيليوم Penicillium از عمده ترين عوامل فساد انار در انبار و پس از برداشت معرفي شده اند.
تركهاي بسيار ريز ميكروسكوپي ميوه هاي ظاهرا سالم، محل ورود قارچ به داخل ميوه و شروع فرآيند پوسيدگي است. در صورت بالا بودن رطوبت و گرما فرآيند پوسيدگي بدون ورود قارچ به داخل ميوه نيز صورت ميگيرد. در مورد پوسيدگي انارهاي ملس، ترش يا شيرين تفاوت قابل ذكري مشهود نيست تنها ارقام پوست قرمز نسبت به پوست سفيد حساس ترند.
اگر قصد انبار داري طولاني مدت ميوه انار و نگهداري آنرا در انبار داريد بايد به اصول كامل برداشت و نگهداري ميوه متعهد بمانيد تا سطح خسارت را در آستانه اقتصادي مديريت كنيد. اين مطلب در صفحه برداشت و نگهداري همين سايت به تفصيل بيان شده است.

 

[Phyto]

پوسيدگي طوقه درختان انار يك بيماري موردي درختان انار است كه در اثر فعاليت نماتدهاي پارزيت گياهي و قارچهاي نظير Armillaria mellea, Rosellinia necatrix, Cytospora sp., Fusarium sp., Phytophthora cactorum و باكتري Agrobacterium tumefaciens و لاروهاي Palyphylla olivieri و يا چوبخواران و پوستخواران و همچنين كمبود عناصري نظير ازت، روي، آهن و پتاس بروز ميكند.
اين بيماري موجب سبز خشك شدن و در نهايت به زوال درخت منجر ميشود. در حال حاضر پوسيدگي طوقه، بيماري حائز اهميتي در باغات انار محسوب نميشود و آسيب وارده به پوست و محل طوقه درختان عمدتا ناشي از عوامل ثانويه نظير سرمازدگي يا آفتاب سوختكي و عوامل فيزيولوژيكي نظير شوري آب و خاك ميباشد.

 

[Phyto]

تركيدگي ميوه انار مهمترين بيماري فيزيولوژيكي و خسارتزا در تمام مناطق اناركاري ايران و دنيا محسوب ميشود و بعد از كرم گلوگاه انار بيشترين خسارت را به باغداران وارد مينمايد اين خسارت بعضا تا 40 درصد گزارش شده است.

البته ميزان تركيدگي انار در سالهاي مختلف يكسان نبوده و به عواملي همچون كاهش درجه حرارت، واريته، نامنظم بودن آبياري، بافت و جنس خاك و هواي موجود در آن، كمي رطوبت هوا، آلوده بودن باعات به آفات مكنده نظير شته ها و كنه ها، بادهاي گرم، بادهاي سرد اوائل پائيز، كمبود بعضي از عناصر نظير كلسيم، سرماي شديد پائيزه همراه بارندگي، آفتاب سوختگي، تغذيه و اختلالات هورموني مرتبط ميباشد.
كم آبي، نامنظم بودن دوره آبياري، واريته حساس، اختلاف زياد درجه حرارت شب و روز در اتهاي دوره رشد و سرماي زود رس پائيزي توأم با ريزش باران بترتيب از بيشترين عوامل بروز تركيدگي ميباشند. تركيدگي ميوه انار از اواخر مرداد شروع و در اوائل پائيز به حداكثر شدت خود ميرسد.
جهت كنترل تركيدگي ميوه انار روشهايي پيشنهاد گريده است بعضي كارشناسان اظهار داشته اند مصرف كود ازته كه منجر به افزايش ميزان اسيد هاي آمينه و پروتئينها و بهبود شادابي درخت و برگها ميگردد در افت تركيدگي انار موثر بوده و پيشنهاد مصرف چند باره اين كود در طول دوره رشد و اواخر دوره را دارند. استفاده از خاك پوش جهت حفظ رطوبت خاك نيز از عوامل موثر در كاهش تركيدگي ميباشد همچنين جلوگيري ار تنش رطوبتي و اجتناب از آبياري سنگين در زمان رسيدن ميوها در اين امر موثر ميباشد. مضاف بر اين موارد موفقيتهايي در استفاده از اسيد جبيرليك به نسبت 150 در ميليون بعد از گل بدست آمده كه البته عوارض ناشي از آن در غلضتهاي بالاتر و كاهش گلدهي سال بعد نيز گزارش شده است . واريته مقاوم مناسبترين روش كاهش اين خسارت ميباشد رقم ملس ترش ساوه از مقاومترين نمونه ها در اين خصوص ميباشد.

در انتهاي دوره رشد مواجه شدن با ميوه هاي تركيده بر روي درخت امري اجتناب ناپذير است تعجيل و يا تاخير در برداشت محصول ميتواند دامنه خسارت اقتصادي را افزايش دهد توجه داشته باشيد همزمان با افزايش ميو هاي تركيده محصول كلي باغ با افزايش وزن ميوه هاي سالم و بهبود رنگ و كيفيت آن مواجه است در شرائطي معمول افزايش 5 درصدي ميوه هاي تركيده با افزايش 10 درصدي وزن كل محصول و بازارپسندي آن توأم ميباشد پس مواجه با انارهاي تركيده بر روي درخت شما را به تعجيل در برداشت وا نداشته و با بازديد كلي باغ نسبت به رسيدن كل محصول اطمينان حاصل كنيد. توجه داشته باشيد سرماي هوا عامل اصلي بهبود رنگ ميوه ميباشد كه اين خود از عوامل تركيدگي ميوه نيز ميباشد پس قبل از چيدن سراسري محصول كمي تامل كنيد.

 

[Phyto]

سرمازدگي درختان از مهمترين بيماريهاي غيرپاتوژنيك انار محسوب ميشود و داراي سطوح خسارت مختلف ميباشد. اولين سطح خسارت مربوط سرماي دير رس بهاره ميباشد كه در بعضي از سالها اتفاق مي افتد. بدين صورت كه در اواخر زمستان هوا بطور محسوسي گرم شده و فعاليت درختان را جلو مي اندازند درخت زودتر از موعد سبز شده و درختان شروع به جوانه ميكنند، در اين حالت يك افت شديد دما كه در اوائل بهار محتمل ميباشد اسباب خشك شدن جوانه ها و يا حتي سر شاخه ها را فراهم مياورد كه به كاهش قابل توجه محصول در آن سال منجر ميگردد و تنها گلهاي دوم و سوم انار در اين سالها به بار خواهند نشست.
سرما زدگي در سطح دوم مربوط به سرماي زود رس پائيزه ميباشد كه در شرائط فعاليت درخت و قبل از خزان آن رخ داده و منجر به برگ ريزان يخ زدگي محصول روي درخت و آسيب شديد به بافتهاي درخت ميگردد كه در مواردي چاره اي جز كف بر كردن درخت باقي نمي ماند.
در بدترين شرائط و در سطح سوم بروز سرماي شديد زمستانه براي دوره طولاني و با درجه حرارت زير 12- درجه سانتيگراد ميباشد انار درختي است كه بسته به واريته در دماي منفي 20-12 سانتيگراد دچار سرما زدگي شده و كليه بافتهاي چوبي آن در اثر يخ زدن آب موجود در سلولها از بين ميرود. نمونه بارز آن سرما زدگي در ديماه سال 1386 كه درجه هوا تا حدود 18- درجه سانتيگراد در بسياري از نقاط انار خيز نظير خراسان، ساوه، اصفهان و... افت نمود و اسباب سرمازدگي و از بين رفتن باغات و افت محصول تا 50 درصد توليد ملي گرديد.
زردي كم برگي و پژمردگي از جمله علائم اوليه سرماي بهاره درختان آسيب ديده است. در شرائط حاد سرما زدگي زمستان پوست ناحيه طوق درختان متورق شده و از بين ميرود و تيره شدن بافت چوبي درخت نشان از زوال آن بوده و چاره اي جز كف بر كردن درختان نميباشد.
در صورت مواجه با سرمازدگي سطح 3 چاره اي جز كف بر كردن درختان باغ نداريد. اگر پس از سرما زدگي در اوائل بهار درخت سبز نشد بيجهت منتظر معجزه نمانيد بهترين انتخاب بريدن درختان و كف بر كردن آن ميباشد نكته پر اهميت و ظريف مسئله در نحوه بريدن درختان از ناحيه طوقه درخت ميباشد. طوقه درخت محل تبديل شده ريشه ها به تنه اوليه درخت ميباشد و انشاب اوليه ساقه اصلي درخت در همين نقطه و بصورت گره هاي منشعب از ريشه قابل تشخيص است. بهترين محل براي بريدن درختان سرما زده مرز زيرين گرها و فاصله حدود 5 سانتي از نقطه اتصال به ريشه ها ميباشد. اين كار هم به شكل گيري صحيح تنه جديد منجر شده و انشعاب شاخه اصلي به تنه را با توليد گره هاي جديد استحكام ميبخشد و در كنترل پاجوشها بسيار موثر ميباشد.

براي كف بر كردن دختان باغ سرما زده نيازمند برداشتن خاك اطراف طوقه تا محل زيرين طوق هستيد. اگر سرمازدگي سراسري و شامل كليه باغ ميباشد استفاده از اره برقي جهت قطع درختان موثرتر ميباشد. از كارگران بخواهيد خاك اطراف طوق كليه درختان را برداشته و پس از آن نسبت به برش سرتاسري درختان از ناحيه زير گره طوق درخت توسط نيروي ماهر اقدام كنيد. در شرائط سرمازدگي سراسرس حجم درختان قطع شده بسيار زياد ميباشد، دپوي اين درختان در حاشيه باغ محل بسيار مناسبي براي سكونت جانوران موزي نظير موش خواهد بود. پس ترجيح به معدوم كردن و سوزاندن شاخه هاي بريده شده ميباشد. هم اكنون دستگاههاي خردكن و رنده موتوري باغي عرضه شده كه شاخه ها را بصورت رنده شده درآورده كه مورد استفاده صنايع چوب ميباشد.
در زمان مواجه با سرمازدگي سطح 3 چند نكته قابل توجه ميباشد. ابتدا يقين داشته باشيد اگر باغات شما كمتر از ده سال سن دارند، از سال دوم پس از كف بر كردن درختان به توليد رسيده و در صورت توجه مناسب ظرف 4 سال به بهره وري اوليه ميرسند. در صورتيكه باغات سرمازده بيش از ده سال سن داشته و از عملكرد قبلي باغ بدليل واريته نامناسب درختان و يا معماري نامناسب رضايت نداشتيد توصيه ما به استفاده از زمان براي اصلاح باغ ميباشد. ريشه كن كردن درختان نامناسب و جايگزيني آن با ارقام توصيه شده اصلاح معماري و تصيح تراكم درخت در هكتار، استفاده از پيوند روي پايه قديمي و جلوگيري از رويش پاجوشها از پايه قديمي و حفظ پيوند بعنوان شاخه و تنه اصلي جديد درختان از نكات ظريفي است كه در مورد باغات نامرغوب سرما زده مورد توجه ميباشد.

عمر مفيد باغات انار 30 تا 40 سال است. سرمازدگي فرصت مناسبي براي حذف باغات پير ميباشد اگر عمر باغ بيش از 25 سال ميباشد بايد توجه داشته باشيد كه جوان سازي موضوع دايري در مورد باغات انار نبوده و يك باغ مسن سرمازده نيز براحتي به نقطه اوليه بازنميگردد. پس از زمان استفاده كنيد و به فكر بازسازي باغ باشيد. درختان باغ پير سرمازده را از كف بريده و خاك محوطه باغ را توسط شخم زن عميق برگردان كنيد و اجازه دهيد طبيعت و خورشيد فرآيند تجزيه و بازسازي خاك از ميكروارگانيسمهاي مضرر را به انجام برسانند. چند سالي با شخم مداوم و كاشت گياهان زراعي توصيه شده بستر باغ را احيا كنيد و سپس با اطمينان از قابليت باروري خاك نسبت به بازسازي باغ بر اساس معماري مورد نظر اقدام كنيد.

 

[Phyto]

آفتاب سوختگي ميوه و تنه انار از ديگر بيماريهاي غيرپاتوژنيك انار محسوب ميشود. اين عارضه باعث كاهش مرغوبيت و بازپسندي ميوه ميگردد زبرا پوست ميوه هاي در معرض آفتاب شديد سوخته و سياه شده و ميوه اي بد شكل كم آب و بي كيفيت را بوجود مي آورد. در شرايط حاد آفتاب سوختگي آب دانه ها تبخير و تنها هسته آن مانده، ميوه را غير قابل مصرف ميكند.
استفاده از ارقام مناسب جهت احداث باغ اولين قدم در كنترل اين بيماري ميباشد. كليه ارقام پيشنهادي در همين سايت مقاومت خوبي به اين بيماري داشته و در اين ميان رقم اصفهاني دانه سياه يا همان ملس دانه سياه يزدي از نمونه هاي خوب و مقاوم به آفتاب سوختگي ميباشد.
نكته پر اهميت ديگر در كنترل آفتاب سوختگي موضوع معماري باغات و تراكم درخت در هكتار و مسئله ظريف هرس درختان انار ميباشد. در اقليم گرم و سوزان اناركاري در ايران و مناطق حاشيه كوير پرورش ميوه انار در سايه انداز شاخ و برگ درختان يك اصل محتوم ميباشد. بي توجهي به اين موضوع بعضا دامنه خسارت را تا آستانه اقتصادي ارتقا ميدهد.

تنه درختان انار نيز در اثر تابش شديد و دماي زياد محيطي دچار آفتاب سوختگي ميشود و علائم آن شباهت زيادي به سرمازدگي درختان دارد با اين تفاوت كه در اينجا آلودگي تا سرشاخه ها نيز ادامه ميابد و عمدتا در درختان مسن روي ميدهد. در اثر تابش مستقيم به قسمتهاي آفتاب گير و بيشتر در سمت جنوب تنه درخت و سرشاخه هاي درختان انار، پوست متورق شده و از قسمت چوبي جدا ميگردد. اين خسارت بروي تنه هاي شيب دار و رو به جنوب بدليل تابش عمودي شديدتر ميباشد. آفتاب سوختگي بعضا سرتاسر درخت را درگير كرده و قسمت هوايي آنرا از بين ميبرد اما ريشه ها سالم بوده و طي دو سال درخت تجديد ميگردد. آفتاب سوختكي منجر به حمله حشرات چوبخوار به درخت شده كه خود اين مسئله به دامنه خسارت مي افزايد. هرس صحيح و برخورداري از معماري مناسب باغات علي الخصوص در مناطقي با دماي ماندگار بالي 40 درجه سانتيگراد در تابستان در جلوگيري از آفتاب سوختگي تنه درختان انار نقش اساسي دارد. در موارد محدود استفاده از رنگ آميزي تنه و شاخه ها با مواد بي اثر سفيد رنگ بر كاهش اين مشكل موثر ميباشد.

 

[Phyto]

نماتدها به گروهي از جانوران پرسلولي و كرمي يا نخي شكل گفته مي‌شود كه داراي ساختمان غير بندبند هستند و در يك يا دو انتها ممكن است باريكتر شده باشند. نماتدها از بي‌مهرگان هستند و در يك انتهاي بدن سر و در انتهاي ديگر دُم قرار دارد. نماتدها رشته اي يا كرمي شكل بوده ولي ماده برخي از آنها ممكن است متورم و باد كرده باشد. مانند نماتد ماده Meloidogyne (گلابي شكل) و يا Heterodera (ليمويي شكل) مي‌باشد. اندازه نماتدها متغير مي‌باشد و طول آنها در نماتدهاي انگل گياهي بين 10-1 ميلي متر است ولي در آسكاريس به 30-20 سانتي متر و در كرم پيوك به 120 سانتي متر هم مي‌رسد. بيشتر نماتدهاي انگل گياهي با چشم غير مسلح ديده نمي‌شود و نازك و نيمه شفاف هستند. حدود 1500 گونه نماتد شناخته شده است كه فقط 10% آنها انگل گياهان مي‌باشند. تقريباً در هر يك گرم خاك مرطوب100-5 نماتد وجود دارد كه از نظر تنوع بسيار متغير مي‌باشد و بسياري از آنها از باكتري ها، قارچ ها، جلبك ها و ساير نماتد ها تغذيه مي‌كنند. نماتدهاي انگل گياهي اغلب در خاك زندگي مي‌كنند و ريشه و ساير اندام هاي زير زميني گياه را مورد حمله قرار ميدهند.

نماتد مولد غده ريشه درختان انار :
انار يكي از گياهان حساس نسبت به گونه هاي مختلف نماتد مولد غده يا همان .Meloidogyne spp ميباشد. بافت سبك تا نيمه سبك خاكهاي اكثر باغات انار نيز از عوامل تشديد كننده خسارت اين نماتد ميباشد. بنابر اين با وجود پاتوژن قوي، گياهان ميزبان حساسي مثل انار و بافت خاك سبك باغات، شرائط براي ايجاد خسارت قابل توجه فراهم است.
خسارت نماتدهاي مولد غده ريشه در روي درختان انار بصورت توقف رشد، ضعف عمومي، زردي برگها، ريزش برگهاي فوقاني، لخت و خشك شدن تدريجي سرشاخه ها و بالاخره غده اي شدن توأم با پوسيدگي عمومي ريشه، ظاهر شده و موجبات زوال و يا مرگ تدريجي درختان را فراهم مياورد.
با آنكه بيشتر باغات انار كشور به اين نماتد آلوده ميباشند، اما قدرت ريشه زني زياد درختان انار و هرس ريشه كه طي فرآيند شخم يا بيل داري و چال كود كردن انجام ميشود از شدت خسارت كاسته و موجب بازسازي سيستم ريشه ميشود. بهمين جهت باغداران چندان شكايتي از خسارت اين نماتد ندارند. عليرغم اين مطلب آثار فعاليت اين نماتد بصورت خشكيدگي تنه و سرشاخه ها بصورت موردي در باغات قابل رويت ميباشد.
زيان هنگفت و ملموس نماتدهاي انار متوجه باغات جوان و يا باغات احداثي در اراضي ماسه اي و بسيار سبك ميباشد. بايد اذان كرد دامنه خسارات نماتدهاي پارازيت گياهي بطور اعم و نماتد مولد غده بشكل اخص رو به تزايد ميباشد. كه اين امر نيازمند توجه ويژه و پي ريزي برنامه روشن در امر اصلاح باغات ميباشد. همانطور كه در صفحه اقليم همين سايت و مطرح شد، بر خلاف ذهنيت عوام خاكهاي بسيار سبك گزينه مناسبي براي احداث باغ انار نبود و از تبعات آن همين خسارت وارد بر ريشه درختان در اثر فعاليت نماتد ها ميباشد.
يكي از روشهاي كنترل نماتد مولد غده ريشه انتخاب رقم مقاوم به اين نماتد ميباشد. متاسفانه بر خلاف بسياري از گياهان كه ارقام مقاوم به اين نماتد در آنها شناسايي شده، در مورد انار هنوز هيچ تحقيق ميداني قابل اتكائي در خصوص شناسايي ارقام مقاوم به اين نماتد صورت نپذيرفته است.
ديدگاه غالب در خصوص كنترل اين نماتد اعتنا به رفتار باغات درگير با اين نماتد ميباشد. آلودگي نهالهاي جوان انار به نماتدهاي مولد غده، از توسعه و نفوذ ريشه درخت به عمق مناسب جلوگيري و با افزايش تدريجي جمعيت انگل در خاك، موجبات زوال و مرگ گياه را فراهم مياورد. ولي چنانچه در سالهاي اوليه شرايطي فراهم باشد تا درخت بتواند به قدر كافي ريشه هاي خود را در خاك گسترش دهد يا به تعبيري ريشه از ناحيه فعاليت نماتدها فرار كرده و به اعماق بيشتر از 50 سانت نفوذ كند و پس از آن نيز وضعيت نگهداري باغ به نفع درخت بوده گياه ميتواند فشار ناشي از انگل را تحمل و به مرز توليد اقتصادي برسد.
اين دوره استقرار براي درختان انار 7-5 سال خواهد بود. درختان انار پس از استقرار، در صورت آلودگي قادر به تحمل خسارت نماتد بوده و ميزان آنرا در حد اقتصادي نگه ميدارند.

 

[Phyto]

البته انار و درختان آن با عوامل بيماري زاي ديگري نيز مواجه است كه براي آشنايي با آن بايد به منابع تخصصي آن مراجعه نمود. اين عوامل در حال حاضر اسباب خسارات عمده اي در باغات انار نبوده و بيشتر مربوط به حوزه كار متخصصين ميباشد.

مرجع :
1- آفات و بيماريهاي انار تاليف م. شاكري


منبع: سایت انار ایران