"Pejman"
دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
گياه مسکن اعصاب nervine، يک داروي گياهي است که داراي تأثير سودمند بردستگاه عصبي باشد. اين تعريف ازکلمه‌ي مسکن اعصاب سبب به وجود آمدن مسايل ديگري مي‌شود و به همين منظور لازم است اين گياهان به دقت مورد بررسي قرار گيرند. به اين منظور بهتر است آنها را تقسيم‌بندي نمائيم. اگرچه ذکر اين نکته تکرار مکررات است ولي بايد گفت درمان مشکلات دستگاه عصبي با گياه وقتي موفق است که تمام بدن، قلب و ذهن ملحوظ نظر باشد و فقط به شناسه‌هاي تشويش و دلشوره اکتفا نشود. البته، مصرف گياه سبب کاهش قابل توجه تشويش مي‌گردد ولي در برابر اين توفان بايد تمامي سيستم تقويت شود(جدول 1).
تونيک‌هاي عصبي
شايد مهم‌ترين سهم گياهان در تمامي قلمرو پي شناختي يا نورولوژي neurology در تقويت و تغذيه‌ي دستگاه عصبي باشد. در موارد شوک، استرس و ناتواني عصبي، استفاده ازتونيک‌هاي عصبي nervine tonic مستقيماً سبب تقويت و ترميم بافتها مي‌شود. اين گياهان در ترميم بافت عصبي آسيب ديده، چه به علت وجود عارضه‌ي پاتولوژيک باشد و چه به علت ضربه‌ي فيزيکي به وجود آمده باشد مؤثرمي‌باشند. نمونه‌ي بسيار خوب اين داروهاي تونيک جودوسر است که داراي آثار شل‌کننده يا تقويت کننده‌ي اضافي هم نيست. تونيک‌هاي عصبي که داراي تأثير شل کننده هم مي‌باشند عبارتند از قاشقک و علف چاي.
شل کننده‌ي عصبي
اين دسته از داروهاي عصبي،مهم‌ترين داروهاي زمان استرس و اغتشاش فکر مي‌باشند زيرا سبب تسکين بسياري از نشانه‌هاي همراه بيماري مي‌شوند. از اين داروها هميشه بايد به صورت کل نگر استفاده کرد و فقط به منظور آرام کردن بيمار از آنها کمک نگرفت. استفاده از مقدار زياد داروهاي آرام بخش، حتي اگر از داروهاي گياهي باشد به مرور زمان سبب اختلال سيستم عصبي شده و اشکالاتي به بار مي‌آورد.
همانگونه که در جدول گياهان شل کننده‌ي عصبي و آثار ثانوي آنها مشاهده مي‌شود، بسياري از گياهان شل کننده‌ي عصبي را مي‌توان براساس اثر ثانوي آنها در درمان بيماريهاي ديگر انتخاب کرد. اين امر خود يکي از مزاياي استفاده از داروهاي گياهي براي رفع استرس و مشکلات مربوط به اضطراب است. نشانه‌هاي جسمي که غالباً با اضطراب همراه است با گياهاني درمان مي‌شود که در درمان اضطراب مؤثر مي‌باشند (جدول 2).
افزون برگياهانيکهبه طور مستقيم بر دستگاه عصبيمؤثر مي‌باشند،گياهان آنتي‌اسپاسموديک، يعني گياهاني که بر اعصاب محيطي و بافت‌ماهيچه‌يي مؤثرند، ممکن است داراي اثر شل کننده‌ي غير مستقيم بر تمامي سيستم باشند. تسکين دادن جسماني بيمار سبب تسکين روح مي‌شود. بسياري از شل کننده‌هاي عصبي داراي اين اثر آنتي‌اسپاسموديک مي‌باشند. همچنين به بخش‌گياهان خواب آور هم رجوع نمائيد زيرا گياهان خواب‌آور با مقدار خوراک کمتر بر ذهن و جسم داراي اثر آرام کنندگي relaxing هستند (جدول 3).
شل کننده‌هاي عصبي
برنجاسف Artemisia vulgaris (mugwort)
بالوطي Ballota nigra (black horehound)
گاوزبان Borago officinalis (borage)
بابونه رومي Chamaemelum nobile (Roman chamomile)
کوهوش سياه Cimicifuga racemosa (black cohosh)
کوکنار Eschscholzia californica (California poppy)
رازک Humuls lupulus (hops)
علف چاي Hypericum perforatum (St. John’s wort)
زوفا Hyssopus officinalis (hyssop)
کاهوي وحشي Lactuca virosa (wild lettuce)
گونه‌هاي اسطوقدوس Lavandula spp. (lacender)
دم شير قلبي Leonurus cardiaca (motherwort)
لوبليا Lobelia inflata (lobelia)
بابونه Matricaria recutita (chamomile)
بادرنجبويه Melissa officinalis (lemon balm)
گل ساعتي وحشي Passiflora incarnata (passionflower)
کاوا Piper methysticum (kava)
علف سگ جامائيکا Piscidia erythrina (Jamaica dogwood)
شقايق نعماني Pulsatilla vulgaris (pasqueflower)
قاشقک Scutellaria lateriflora (skullcap)
بتونيقا(شاطرا) Stachys betonica (wood betony)
زيرفون برگ پهن Tilia platyphyllos (linden)
شبدرقرمز Trifolium pratense (red clover)
داميانا Turnera diffusa (damiana)
سنبل‌الطيب Valeriana officinalis (valerian)
شاه‌پسند وحشي Verbena officinalis (vervain)
بداغ جنگلي Viburnum opulus (cramp bark)
بلسان الماء V. prunifolium (black haw)
گرايش به دستگاه‌هاي بدن
قلب و عروق. بادرنجبويه، زيرفون برگ پهن و دم شير قلبي از آرام بخش‌هاي sedative خفيفي به شمار مي‌آيند که براي دستگاه قلب و عروق سودمندند. به هرحال، بسياري ازداروهايي که از پرکاري دستگاه عصبي مي‌کاهند به قلب نيز کمک مي‌کنند و داراي تأثير بر حالات گردش خون ازجمله بالا بودن فشارخون هستند.
دستگاه تنفس.بسياري ازگياهان سداتيو (آرام بخش) به مشکلات همراه با فشاردر قفسه‌ي سينه مثل آسم کمک مي‌کنند ولي به طوراخص در اين مورد مي‌توان ازکوهوش سياه، کاهوي وحشي، دم شير قلبي، لوبلياو گونه‌هاي فراسيون نام برد.
دستگاه گوارش.تمامي داروهاي آنتي‌اسپاسموديک در از بين بردن اسپاسم يا قولنج دستگاه گوارش مؤثر مي‌باشند. اما، گياهان آرام بخشي که به صورت فعال به گوارش کمک مي‌کنند شامل گياهاني با اثر خفيف مانند بادرنجبويه، بابونه و گونه‌هاي اسطوقدوس ونيزگياهان قوي‌تر مانند رازک و سنبل الطيب مي‌باشند.
دستگاه ادراري.نخل اره‌يي ازگياهان آرام بخش ملايمي است که بر دستگاه ادراري نيز مؤثر است.
دستگاه توليد مثل.کوهوش سياه، کوهوش آبي، گونه‌هاي ويبورنوم viburnum (بداغ جنگلي و بلسان الماء)،دم شير قلبي، نخل‌اره‌يي و کاهوي وحشي به اين دستگاه گرايش دارند.
عضلات و استخوان.تمامي داروهاي آرام بخش به رفع فشارو درد عضلاني در اين دستگاه مرکب کمک مي‌کنند. دراين مورد استفاده ازکوهوش سياه، فوقس صوف‌البحر fucus vesiculosus، بلسان الماء و يام وحشي را بايد درذهن داشت.
دستگاه اعصاب.تمامي داروهاي عصبي دراين دستگاه مؤثرند.
پوست. استفاده از تمامي داروهاي عصبي به طور غير مستقيم بر پوست مؤثرند ولي گياهان زير در بيماريهاي پوستي ازمعروفيت بيشتري برخوردارند:شبدر قرمز، علف چاي وکوهوش سياه.
تقويت کننده‌هاي عصبي
غالباً در زندگي مدرن و بيش ازحد فعال کنوني به تحريک مستقيم بافت عصبي نيازي نيست. دربسياري موارد، مناسب‌تر آن است که با کمک گياهان مسکن عصبي يا تونيک‌هاي تلخ، شادابي و سرزندگي دروني بدن را تحريک نمود. اين گياهان درجهت افزايش هماهنگي جسماني تأثير دارند و به اين ترتيب نسبت به تقويت کننده‌هاي عصبي nervine stimulant تأثيرعميق‌تر ودراز مدت‌تر دارند. در قرن نوزدهم گياه پزشکان بر گياهان تقويت کننده (محرک) بيشتر تأکيد مي‌ورزيدند. شايد اين امر درزمان ما نشانه‌ي آن باشد که دنياي امروزي به اندازه‌ي کافي سبب تحريک انسان مي‌شود.
در صورتي که استفاده از تحريک مستقيم عصبي مجاز باشد، بهترين گياهي که مي‌توان مورد استفاده قرارداد کولا است ولي مي‌توان از پولينيا کوپانا، قهوه‌ي عربي، چاي پاراگوئه Ilex paraguayensis وچاي نيز استفاده کرد. اشکالي که در مصرف تمامي اين محرکهاي رايج وجود دارد، عوارض جانبي آنها است. اين گياهان، خود عامل ايجاد بعضي مشکلات جزئي روانشناختي مانند اضطراب و تنش مي‌باشند.
بعضي از گياهان سرشار از اسانس‌هاي فرّار نيز از محرکهاي با ارزش به شمار مي‌روند و از جمله بهترين و رايج‌ترين اين گياهان، اکليل کوهي و نعناع فلفلي است.
تونيک‌هاي عصبي
شايد مهم‌ترين سهم گياهان در تمامي قلمرو پي شناختي يا نورولوژي neurology در تقويت و تغذيه‌ي دستگاه عصبي باشد. در موارد شوک، استرس و ناتواني عصبي، استفاده ازتونيک‌هاي عصبي nervine tonic مستقيماً سبب تقويت و ترميم بافتها مي‌شود. اين گياهان در ترميم بافت عصبي آسيب ديده، چه به علت وجود عارضه‌ي پاتولوژيک باشد و چه به علت ضربه‌ي فيزيکي به وجود آمده باشد مؤثرمي‌باشند. نمونه‌ي بسيار خوب اين داروهاي تونيک جودوسر است که داراي آثار شل‌کننده يا تقويت کننده‌ي اضافي هم نيست. تونيک‌هاي عصبي که داراي تأثير شل کننده هم مي‌باشند عبارتند از قاشقک و علف چاي.
شل کننده‌ي عصبي
اين دسته از داروهاي عصبي،مهم‌ترين داروهاي زمان استرس و اغتشاش فکر مي‌باشند زيرا سبب تسکين بسياري از نشانه‌هاي همراه بيماري مي‌شوند. از اين داروها هميشه بايد به صورت کل نگر استفاده کرد و فقط به منظور آرام کردن بيمار از آنها کمک نگرفت. استفاده از مقدار زياد داروهاي آرام بخش، حتي اگر از داروهاي گياهي باشد به مرور زمان سبب اختلال سيستم عصبي شده و اشکالاتي به بار مي‌آورد.
همانگونه که در جدول گياهان شل کننده‌ي عصبي و آثار ثانوي آنها مشاهده مي‌شود، بسياري از گياهان شل کننده‌ي عصبي را مي‌توان براساس اثر ثانوي آنها در درمان بيماريهاي ديگر انتخاب کرد. اين امر خود يکي از مزاياي استفاده از داروهاي گياهي براي رفع استرس و مشکلات مربوط به اضطراب است. نشانه‌هاي جسمي که غالباً با اضطراب همراه است با گياهاني درمان مي‌شود که در درمان اضطراب مؤثر مي‌باشند (جدول 2).
افزون برگياهانيکهبه طور مستقيم بر دستگاه عصبيمؤثر مي‌باشند،گياهان آنتي‌اسپاسموديک، يعني گياهاني که بر اعصاب محيطي و بافت‌ماهيچه‌يي مؤثرند، ممکن است داراي اثر شل کننده‌ي غير مستقيم بر تمامي سيستم باشند. تسکين دادن جسماني بيمار سبب تسکين روح مي‌شود. بسياري از شل کننده‌هاي عصبي داراي اين اثر آنتي‌اسپاسموديک مي‌باشند. همچنين به بخش‌گياهان خواب آور هم رجوع نمائيد زيرا گياهان خواب‌آور با مقدار خوراک کمتر بر ذهن و جسم داراي اثر آرام کنندگي relaxing هستند (جدول 3).
شل کننده‌هاي عصبي
برنجاسف Artemisia vulgaris (mugwort)
بالوطي Ballota nigra (black horehound)
گاوزبان Borago officinalis (borage)
بابونه رومي Chamaemelum nobile (Roman chamomile)
کوهوش سياه Cimicifuga racemosa (black cohosh)
کوکنار Eschscholzia californica (California poppy)
رازک Humuls lupulus (hops)
علف چاي Hypericum perforatum (St. John’s wort)
زوفا Hyssopus officinalis (hyssop)
کاهوي وحشي Lactuca virosa (wild lettuce)
گونه‌هاي اسطوقدوس Lavandula spp. (lacender)
دم شير قلبي Leonurus cardiaca (motherwort)
لوبليا Lobelia inflata (lobelia)
بابونه Matricaria recutita (chamomile)
بادرنجبويه Melissa officinalis (lemon balm)
گل ساعتي وحشي Passiflora incarnata (passionflower)
کاوا Piper methysticum (kava)
علف سگ جامائيکا Piscidia erythrina (Jamaica dogwood)
شقايق نعماني Pulsatilla vulgaris (pasqueflower)
قاشقک Scutellaria lateriflora (skullcap)
بتونيقا(شاطرا) Stachys betonica (wood betony)
زيرفون برگ پهن Tilia platyphyllos (linden)
شبدرقرمز Trifolium pratense (red clover)
داميانا Turnera diffusa (damiana)
سنبل‌الطيب Valeriana officinalis (valerian)
شاه‌پسند وحشي Verbena officinalis (vervain)
بداغ جنگلي Viburnum opulus (cramp bark)
بلسان الماء V. prunifolium (black haw)
گرايش به دستگاه‌هاي بدن
قلب و عروق. بادرنجبويه، زيرفون برگ پهن و دم شير قلبي از آرام بخش‌هاي sedative خفيفي به شمار مي‌آيند که براي دستگاه قلب و عروق سودمندند. به هرحال، بسياري ازداروهايي که از پرکاري دستگاه عصبي مي‌کاهند به قلب نيز کمک مي‌کنند و داراي تأثير بر حالات گردش خون ازجمله بالا بودن فشارخون هستند.
دستگاه تنفس.بسياري ازگياهان سداتيو (آرام بخش) به مشکلات همراه با فشاردر قفسه‌ي سينه مثل آسم کمک مي‌کنند ولي به طوراخص در اين مورد مي‌توان ازکوهوش سياه، کاهوي وحشي، دم شير قلبي، لوبلياو گونه‌هاي فراسيون نام برد.
دستگاه گوارش.تمامي داروهاي آنتي‌اسپاسموديک در از بين بردن اسپاسم يا قولنج دستگاه گوارش مؤثر مي‌باشند. اما، گياهان آرام بخشي که به صورت فعال به گوارش کمک مي‌کنند شامل گياهاني با اثر خفيف مانند بادرنجبويه، بابونه و گونه‌هاي اسطوقدوس ونيزگياهان قوي‌تر مانند رازک و سنبل الطيب مي‌باشند.
دستگاه ادراري.نخل اره‌يي ازگياهان آرام بخش ملايمي است که بر دستگاه ادراري نيز مؤثر است.
دستگاه توليد مثل.کوهوش سياه، کوهوش آبي، گونه‌هاي ويبورنوم viburnum (بداغ جنگلي و بلسان الماء)،دم شير قلبي، نخل‌اره‌يي و کاهوي وحشي به اين دستگاه گرايش دارند.
عضلات و استخوان.تمامي داروهاي آرام بخش به رفع فشارو درد عضلاني در اين دستگاه مرکب کمک مي‌کنند. دراين مورد استفاده ازکوهوش سياه، فوقس صوف‌البحر fucus vesiculosus، بلسان الماء و يام وحشي را بايد درذهن داشت.
دستگاه اعصاب.تمامي داروهاي عصبي دراين دستگاه مؤثرند.
پوست. استفاده از تمامي داروهاي عصبي به طور غير مستقيم بر پوست مؤثرند ولي گياهان زير در بيماريهاي پوستي ازمعروفيت بيشتري برخوردارند:شبدر قرمز، علف چاي وکوهوش سياه.
تقويت کننده‌هاي عصبي
غالباً در زندگي مدرن و بيش ازحد فعال کنوني به تحريک مستقيم بافت عصبي نيازي نيست. دربسياري موارد، مناسب‌تر آن است که با کمک گياهان مسکن عصبي يا تونيک‌هاي تلخ، شادابي و سرزندگي دروني بدن را تحريک نمود. اين گياهان درجهت افزايش هماهنگي جسماني تأثير دارند و به اين ترتيب نسبت به تقويت کننده‌هاي عصبي nervine stimulant تأثيرعميق‌تر ودراز مدت‌تر دارند. در قرن نوزدهم گياه پزشکان بر گياهان تقويت کننده (محرک) بيشتر تأکيد مي‌ورزيدند. شايد اين امر درزمان ما نشانه‌ي آن باشد که دنياي امروزي به اندازه‌ي کافي سبب تحريک انسان مي‌شود.
در صورتي که استفاده از تحريک مستقيم عصبي مجاز باشد، بهترين گياهي که مي‌توان مورد استفاده قرارداد کولا است ولي مي‌توان از پولينيا کوپانا، قهوه‌ي عربي، چاي پاراگوئه Ilex paraguayensis وچاي نيز استفاده کرد. اشکالي که در مصرف تمامي اين محرکهاي رايج وجود دارد، عوارض جانبي آنها است. اين گياهان، خود عامل ايجاد بعضي مشکلات جزئي روانشناختي مانند اضطراب و تنش مي‌باشند.
بعضي از گياهان سرشار از اسانس‌هاي فرّار نيز از محرکهاي با ارزش به شمار مي‌روند و از جمله بهترين و رايج‌ترين اين گياهان، اکليل کوهي و نعناع فلفلي است.
