"Pejman"
دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
کلمه‌ي تحريک کننده stimulant برحسب گمان انسان، داراي توجيهات متفاوتي است. در طب گياهي، از اين اصطلاح براي شرح اثري به کار گرفته مي‌شود که سبب سرعت گرفتن و زنده شدن فعاليت فيزيولوژيکي جسم مي‌گردد. تمامي جريان فيزيولوژيک را تا حدي مي‌توان در جهت مثبت تحريک نمود. در اين زمينه لاکساتيوهاي محرک، تحريک کننده‌هاي گردش خون و گياهان تلخ را به خاطر آوريد که غالباً به عنوان تحريک کننده عمل مي کنند.
از طرف ديگر، جريان‌هاي فيزيولوژيکي تحريک کننده الزاماً مناسب نيستند، نيازهاي انسان و حالت سلامتي منحصر به فرد وي را نيز در اين حالت بايد در نظر داشت. نه تنها ممکن است ضعف و فتور به علت کمي فعاليت در بدن ايجاد شود بلکه گاه ممکن است به علت افزايش فعاليت نيز ديده شود. اين مشکل در تشخيص افتراقي مطرح مي‌شود و مهارت، دانش و تاحدي کشف و شهود طلب مي‌کند.
در بعضي موارد آثار محرک اختصاصي به وجود آلکالوئيد در گياه ارتباط دارد. شايد کافئين را بتوان معروف‌ترين آلکالوئيدي دانست که به صورت کاملاً گسترده در سراسر جهان مورد استفاده قرار مي‌گيرد و در گياهاني مانند قهوه‌ي عربي، چاي ختايي، چاي پاراگوئه Ilex paraguayensis و درخت کولا و نيز در شکلات (درخت کاکائو Theobroma cacao) وجود دارد. درخت کوکا Erythroxylum coca، منبع کوکائين است و حاوي ساير آلکالوئيدهاي تحريک کننده مي‌باشد. هرگاه گياهان محرکي با اين طبيعت مورد استفاده قرار گيرند، بايد توام با تونيک‌هاي عصبي يا شل کننده‌هاي عصبي تجويز گردند تا حالت تحريک بيش ازحد را متوازن کنند (جدول 1).
گياهان تحريک کننده
بومادران
سير
حشيشة الملائک
ترب و حشي
قيصوم
افسنطين
برنجاسف
گونه‌هاي خردل
فلفل سبز
زيره
ايپکا
ماميران کبير
کولا
قاقله صغار
اوپاتوريوم
اوپاتوريوم ارغواني
رازيانه
فوقوس صوف البحر
جنتيانا
راسن
اربز
فراسيون ابيض
کوندورانگو
نعناع فلفلي
درخت موم
گونه‌هاي پاناکس (جينسنگ)
پلي گالا
آش انگور
کاسکارا
سداب
عرق الدم
سنا
شاهسفرم
فاخره
زنجبيل
گرايش به دستگاه‌هاي بدن
قلب وعروق. آثار محرک در افراد دچار ناراحتي‌هاي قلب و عروق بايد با احتياط مورد استفاده قرار گيرد ولي در صورت کاربرد آگاهانه‌ي گياه، غالباً تحريک مناسب به قلب کمک کرده و از آن حمايت خواهد نمود. درخت موم، گونه‌هاي پاناکس، فاخره، اکليل‌کوهي، سداب، افسنطين و بومادران در اين مورد سودمندند.
دستگاه تنفس.داروهاي معرق قفسه‌ي سينه را مي‌توان داراي آثار تحريک کننده پنداشت. از جمله گياهان اختصاصي اين دستگاه، حشيشة الملائک، گونه‌هاي اوکاليپتوس، سير، ترب وحشي، گونه‌هاي خردل، لبلاب الارض، نعناع فلفلي، مريم گلي، فراسيون ابيض و بومادران قابل ذکر است.
دستگاه گوارش.همانگونه که پيش از اين گفته شد، مي‌توان گياهان تلخ را به عنوان محرک دستگاه گوارش به شمار آورد. همچنين به گياهان زير توجه داشته باشيد: کلون گلابرا، درخت موم، زيره، قاقله‌ي صغار، گونه‌هاي دارچين، ريشه‌ي گلقاصد،خاولنجانAlpinia galanga، سير، جنتيانا، ترب وحشي، گونه‌هاي خردل، نعناع فلفلي، اکليل کوهي، سداب و افسنطين.
دستگاه ادراري.محرکهاي مناسب با خواص مدر عبارتند از گونه‌هاي اکاليپتوس، اوپاتوريوم ارغواني، اربز وبومادران.
دستگاه توليد مثل.محرکهاي اين دستگاه معمولاً به صورت قاعده‌آور عمل کنند و در نتيجه نبايد در زمان بارداري مورد استفاده قرار گيرند. نمونه‌هاي مهم عبارتند از: پونه، سداب، اکليل کوهي، قيصوم، شاهسفرم و افسنطين.
عضلات و استخوان‌بندي.نقش حياتي زنجبيل و فلفل سبز در اين مورد به عنوان محرک گردش خون محيطي تقويت مي‌شود. مي‌توان گونه‌هاي خردل و ترب وحشي را نيز به اين دو نام افزود. به طور کلي داروهاي قرمز کننده‌اثر محرک دارند.
دستگاه عصبي.محرکهاي اين دستگاه عبارتند از کولا، پولينيا کوپانا، قهوه‌ي عربي، چاي ختايي و چاي پاراگوئه.
پوست. گياهان قرمز کننده محرک بوده و سبب به جريان افتادن گردش خون موضعي به سمت منطقه‌يي از پوست مي‌شوند که مورد نظر است. گياهان شفابخش زخم سبب تحريک ترميم مي‌شوند ولي تحريک کننده نيستند.
از طرف ديگر، جريان‌هاي فيزيولوژيکي تحريک کننده الزاماً مناسب نيستند، نيازهاي انسان و حالت سلامتي منحصر به فرد وي را نيز در اين حالت بايد در نظر داشت. نه تنها ممکن است ضعف و فتور به علت کمي فعاليت در بدن ايجاد شود بلکه گاه ممکن است به علت افزايش فعاليت نيز ديده شود. اين مشکل در تشخيص افتراقي مطرح مي‌شود و مهارت، دانش و تاحدي کشف و شهود طلب مي‌کند.
در بعضي موارد آثار محرک اختصاصي به وجود آلکالوئيد در گياه ارتباط دارد. شايد کافئين را بتوان معروف‌ترين آلکالوئيدي دانست که به صورت کاملاً گسترده در سراسر جهان مورد استفاده قرار مي‌گيرد و در گياهاني مانند قهوه‌ي عربي، چاي ختايي، چاي پاراگوئه Ilex paraguayensis و درخت کولا و نيز در شکلات (درخت کاکائو Theobroma cacao) وجود دارد. درخت کوکا Erythroxylum coca، منبع کوکائين است و حاوي ساير آلکالوئيدهاي تحريک کننده مي‌باشد. هرگاه گياهان محرکي با اين طبيعت مورد استفاده قرار گيرند، بايد توام با تونيک‌هاي عصبي يا شل کننده‌هاي عصبي تجويز گردند تا حالت تحريک بيش ازحد را متوازن کنند (جدول 1).
گياهان تحريک کننده
بومادران
سير
حشيشة الملائک
ترب و حشي
قيصوم
افسنطين
برنجاسف
گونه‌هاي خردل
فلفل سبز
زيره
ايپکا
ماميران کبير
کولا
قاقله صغار
اوپاتوريوم
اوپاتوريوم ارغواني
رازيانه
فوقوس صوف البحر
جنتيانا
راسن
اربز
فراسيون ابيض
کوندورانگو
نعناع فلفلي
درخت موم
گونه‌هاي پاناکس (جينسنگ)
پلي گالا
آش انگور
کاسکارا
سداب
عرق الدم
سنا
شاهسفرم
فاخره
زنجبيل
گرايش به دستگاه‌هاي بدن
قلب وعروق. آثار محرک در افراد دچار ناراحتي‌هاي قلب و عروق بايد با احتياط مورد استفاده قرار گيرد ولي در صورت کاربرد آگاهانه‌ي گياه، غالباً تحريک مناسب به قلب کمک کرده و از آن حمايت خواهد نمود. درخت موم، گونه‌هاي پاناکس، فاخره، اکليل‌کوهي، سداب، افسنطين و بومادران در اين مورد سودمندند.
دستگاه تنفس.داروهاي معرق قفسه‌ي سينه را مي‌توان داراي آثار تحريک کننده پنداشت. از جمله گياهان اختصاصي اين دستگاه، حشيشة الملائک، گونه‌هاي اوکاليپتوس، سير، ترب وحشي، گونه‌هاي خردل، لبلاب الارض، نعناع فلفلي، مريم گلي، فراسيون ابيض و بومادران قابل ذکر است.
دستگاه گوارش.همانگونه که پيش از اين گفته شد، مي‌توان گياهان تلخ را به عنوان محرک دستگاه گوارش به شمار آورد. همچنين به گياهان زير توجه داشته باشيد: کلون گلابرا، درخت موم، زيره، قاقله‌ي صغار، گونه‌هاي دارچين، ريشه‌ي گلقاصد،خاولنجانAlpinia galanga، سير، جنتيانا، ترب وحشي، گونه‌هاي خردل، نعناع فلفلي، اکليل کوهي، سداب و افسنطين.
دستگاه ادراري.محرکهاي مناسب با خواص مدر عبارتند از گونه‌هاي اکاليپتوس، اوپاتوريوم ارغواني، اربز وبومادران.
دستگاه توليد مثل.محرکهاي اين دستگاه معمولاً به صورت قاعده‌آور عمل کنند و در نتيجه نبايد در زمان بارداري مورد استفاده قرار گيرند. نمونه‌هاي مهم عبارتند از: پونه، سداب، اکليل کوهي، قيصوم، شاهسفرم و افسنطين.
عضلات و استخوان‌بندي.نقش حياتي زنجبيل و فلفل سبز در اين مورد به عنوان محرک گردش خون محيطي تقويت مي‌شود. مي‌توان گونه‌هاي خردل و ترب وحشي را نيز به اين دو نام افزود. به طور کلي داروهاي قرمز کننده‌اثر محرک دارند.
دستگاه عصبي.محرکهاي اين دستگاه عبارتند از کولا، پولينيا کوپانا، قهوه‌ي عربي، چاي ختايي و چاي پاراگوئه.
پوست. گياهان قرمز کننده محرک بوده و سبب به جريان افتادن گردش خون موضعي به سمت منطقه‌يي از پوست مي‌شوند که مورد نظر است. گياهان شفابخش زخم سبب تحريک ترميم مي‌شوند ولي تحريک کننده نيستند.
