بیان می کنند گنبد به وزن 1000تن به علت اینکه روی لبه طاق تویزه ها رومی وخصوصا در ضعیف ترین نقاط قوس رومی (بین شکارگاه و ایوان گاه) قرار گرفته وهمچنین چون طاق تویزه رومی نسبت به طاق جزی ایرانی ضعیف است باعث شکست یاترک خوردگی شدید تویزه ها چهار طرف مخصوصا طرف غالب شد . و علل دیگراز جمله 23سانتیمتر اختلاف سطح دهانه شرقی و غربی بزرگ بودن دهانه طاق تویزه ها در 4 طرف – عدم ایجاد 4 به 8 از پایین به بالا- پوسیدگی تیرها چوبی درمیان تیرها – عامل طبیعی مثل زلزله باعث تکیدگی وریزش طاق تویزه ها شده است .البته جنالب مهندس سعیدی اظهار داشتند به احتمال قوی اختلاف سطح تراز از اول وجود داشته ولی معمار آن به آن اهمیت نداد. وهمچنین معتقدند که در گذشته ه وسیله کاشی کاری وبدون مرمت پوشانده شدن بودنداین هم خود عاملی مزید بر علت شده است .بنابر اظهار نظر ایشان به زمینه مرمت این بنا از کارشناسان ومتخصصین متعدد از جمله چند شرکت مهندسین مشاور نظر خواهی شد که همگی بر این باور بودند که برای مرمت این قسمت بایدگنبد برچیده شود و پس از محاسبات دقیق 2 باره برپا شد .پس از جناب مهندس سعیدی نظرخواهی شد و ایشان پس از مطالعات لازم طرح مرمت واستحکام بخشی از گنبد خانه مسجد مدرسه مطهری رابه شرح ذیل مطرح نمودند که مورد تصویب سازمان میراث فرهنگی واقع وبه مورداجرا گذاشته شد.
"طرح مرمتی جناب آقای مهندس سعیدی"
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif] ایشان پس از بررسی وضع پی ها وطاق ها و ابعاد آنها و قدمت باربری آنهابه این نتیجه رسیدند که باید با توجه به اینکه تبره ها به خاطر ابعاد بزرگ و زیر سازیشان هر کدام می توانند بیش از 10هزار تن بار عمودی را تحمل کنند با ایجاد خرپا روی هر کدام از بقره ها وقراردادن وزن گنبد روی ریگ فلزی که آنروی این هزار پا سوار می شود بارگنبد را از روی طاق تویزه های رومی بطور کل برداشته وروی این 4 خرپا منتقل شده در نتیجه اگر هشت ها اجرا نخواهد شد ورودی خرپاها ودستکها ، فیلیپوش نمایشی اجرا خواهدشد.[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif]برای این منظور روی هر کدام از تبره ها از ارتفاع 20متری چند تا حیاط به عمق حدود 4 متر وسطح حدود2/1 متر مربع زده می شود که درون انها بتون مسلح ریخته خواهد شد. روی انها صفحه ای فلزی به ابعاد 1/1×1/1 وضخامت 2 سانتی متر وارد می گردد رینگ فلزی خودتشکیل می شود از 2 رینگ که با آهن شماره 22 به صورت دوبله بهم جوش خورده ساخته می شوند ودر4 دهانه طاق تویزه ها روی قرارداده می شود ( برای اسحکام طاق تویزه های رومی 4 طرف) باید اضافه شود که طبق اظهار آقای مهندس روان پارسا وآقای امیری این قومی های فلزی تا جائیکه طاق تویزه های ریزش کرده اند نصب می شوند تا جائیکه به قسمت صدمه نرسیده برسند مانند طاق تویزه سمت غرب گنبدها نه که 3 عدد از این قوس های فلزی نصب شده .2 قوس فلزی زوج گونه به فاصله 40 سانتی متر از یکدیگر و سومی به فاصله 1/1 متر ازرومی قرار دارد.باید یادآور شد که ما بین قوس های فلزی دو قلو یا زوج گونه برای استحکام بیشتر یک شبکه آهنی که آنهارا به هم متصل نموده است قرار گرفته است.[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif]همین قوس پنج او هفت اول تیزه اش به زیر رینگ فلزی زیر گنبد جوش داده می شود. این چهار قوس فلزی در دهانه ها بوسیله یک شبکه آهنی به همدیگر و به خرپا خوش خواهند خورد تامجموعاً در حفظ واستحکام یکدیگر عمل کنند.مخصوصاً استحکام خر پا و دستک آن که رینگ فلزی روی آن سوار می باشد.[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif][FONT=Tahoma, Arial, Helvetica, sans-serif]"نحوه و ترتیب اجرای طرح[/FONT] " [/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif]پس از قبول اجرا طرح مرمتی وسط آقا مهندس سعیدی از سوی سازمان میراث فرهنگی نامبرده مامور اجرای طرح بااستفاده از امکانات این سازمان ومسجد مدرسه شید آیت الله مطهری گردید. دراین کا آقا مهندس روان پارسا به سمت مهندس ناظر طرح، آقا اصغر شعرباف به عنوان معمار امور اجرایی وآقای شکرالله امیری با مهندسان بناهمکاری دارند.[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif][FONT=Tahoma, Arial, Helvetica, sans-serif]"کار مرمت"[/FONT][/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif]۱ـدر اردیبهشت سال 1369 اغاز گردید برای دستیابی به سقف بلند وساقه گنبد احتیاج بعه یک شبکه داربست بزرگ بود که این امر با استفاده از امکانات سازمان میراث فرهنگی و مسجدمدرسه شهید مطهری اجراشد .این داربست با 112 پله (حدوداً) به پشت بام می رسد درارتباط باتهیه وسایل ولوازم مورداحتیاج ازآقای مهندس روان پارسا سوال شد ایشان اظهار داشند که شرایط کار مرمتی ایجاب نمی کند که درمرحله نخست همه وسایل و مصالح رافراهم کرد بلکه درهنگام کار ممکن است به وسایل ومصالحی احتیاج پیدا شده که پیش بینی ان را قبل از ممکن نبود به همین دلیل کار مرمت گنبد خانه مسجد مدسه عالی مطهری با یک سری وسایل ومصالح اولیه که قابل پیش بینی بود شعاع شد وقرار شد ضمن کار مواد لازم فراهم گردد.[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif] [/FONT]۲- مرحله مهارکردن طاق تویزه ها: روی که احتمال ریزش داشتند حفاظت ومهار شدندو[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif]ترتیب مرمت طاق تویزه ها که هر کدام به طور جداگانه انجام گرفت به ترتیب عبارتند از طاق تویزه های شمالی – غربی – جنوبی – شرقی[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif]3- پس از مهارکردن طاق تویزه ها در حال ریزش اقدام به برچسب زدن فیلیپوش های جداگانه بطور مجزا گردید .[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif]4- ساخت خرپا در رینگ های فلزی: همزمان بابریدن فیلیپوش ها کار ساخت رینگ های فلزی وخرپا ها شروع شده ورینگ های فلزی هر کدام از 2تیر اهن[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif] 5 -زدن چاه ها بر روی تبره ها : طبق طرح مرمت می بایست روی پایه ریزی اصلی یاتبره ها چاه هایی به عمق حدود 4 متر ودهانه به قطر 11 متر حفر گردید .این کار هممان بابریدن فیلیپوش ها آغاز شد .ولی به دلایل حساسیت کار برچیدن فیلیپوش ها ، کار حفر چاه ها زودتر به اتمام رسید.[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif] 6- بتن ریزی درون چاه ها: پس از حفر چاه های چهار گانه 0محل نصب خرپاها) درون چاه ها با میل گردهای 24میلی متری بتن مسلح شد.[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif]7- نصب خرپا روی تبره ها: کار نصب خرپا بدین ترتیب بود که بعداز حفر چاه ها به عمق حدود 4 متر به دهانه ای به قطر حدود 1/1 متر درون چاه را بتون کرده وروی بتن یک صفحه آهن به ضخامت 2cm قرار دارند. پس خرپا روی این صفحه آهنی قرار گرفت.[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif] 8- نصب رینگ های فلزی: بعداز نصب خرپاها نوبت به قراردادن رینگ های فلزی رسید. اینکار به این ترتیب انجام شدکه رینگ پایین روی دستکی که از خرپا جلوآمده ورینگ بالایی روی دستک بالایی خرپا سوار ودر محل تماس رینگ ها به دستگاه های خرپا جوش داده شد دین ترتیب وزن کل گنبد که حدود 1000 تن می باشد روی این 4 خرپا منتقل شد.[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif] 9- ایجاد حفره برای عبوردادن سیم های حمایتی: که بارگنبد روی انها نیز قرار دارد. بعداز نصب رینگ فلزی روی خرپا ها برایجلوگیری از کله شدن خرپا هاوهمچنین طور برای استحکام بیشتر مجموعه خرپاها ورینگ ها در ؟ گنبد 16 حفره ایجاد کردند.[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif]وسیم های اهنی را ازآن عبور داده ودر خارج از گنبد باکلاف آرماتورهای بتن پشت بام متصل نمودند ودر طرف داخل به روی رینگ فلزی قرار دارند وروی این سیمها که حدود 6متر میباشدبتون تزریق کردند سیم ها در قسمت غربی که خرابی بیشتر است در 2نقطه به وسیله یک شاخه آهن شماره 12 به منظور استحکام بیشتر به هم جو داده شد .[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif]10-کلاف کشی وبتن ریزی دورگند ازبیرون : پس از نصب خرپاها ورینگ های فلزی داخل ونصب سیم ها درحفره ها ایجادشد. در ساقه گنبد همه سطح طاق تویزه ها را بتن ریزی یکپارچه نمودند وهمچنین در یک رینگ بتنی به عرض 60cm وارتفاع cm50 د شت ودور ساقه گنبد به منظور حمایت بیشتر از رینگ فلزی داخلی ایجاد کردند.[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif]11- برپا کردن قوس های فلزی مثل قوس تویزه های چهار گانه گنبد خانه : بعداز تخریب فیلیپوش ها وهمچنین بعداز تخریب قسمت های رهاشده تویزه های رومی ، کار نصب قوس های مزبور شروع شدونحوه اجرا به این ترتیب بودکه در روی پی ها 2 طرف تویزه ها با بتن مسلح زیر سازی شده وقوس های فلزی از محل تیزه به زیر رینگ پایین جوش خوردند پی ریزی این قوس ها 60×60 یا عمق 70cm بود.[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif] 12- ایجاد شبکه آهنی حمایتی: بعداز نصب خرپاها وقوس ها فلزی طاق های تویزه ها یک پایه آهنی ازآهن 22 وبه صورت دوبله زیر خرپاها نصب گردید.( جهت حمایت خرپاها دربرابر واکنش ها سمت چپ وراست) این پایه ها وتویزه های چهار گانه بوسیله یک شبکه آهنی که از تیر آهن های شماره 14و16 تهیه وساخته شده اند حمایت می شوند .لازم به ذکر است که هنگام بتن ریزی بعضی قسمت ها مقداری آرماتور از قسمت بتن ریزی شده بیرون گذاشته می شود که به وسیله خاتوت با آرماتور های مجاور که بعداً بتن ریزی می شود متصل ومجموعاً یکپارچه شدند این آرماتورهایی که ابتدا بیرون می ماندند تا درمرحله بعدی به ان قسمت مرتبط شدند آرماتورهای انتظار گویند.[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif] "[FONT=Tahoma, Arial, Helvetica, sans-serif]مرحله نهایی مرمت "[/FONT][/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif]در طرح مرمتی منظوره گردیده که بعد از اتمام کار استحکام بخشی گنبد خانه قسمت های بتن ریزی شده در پشت گنبد عایق کاری شود وروی آن را با آجر پوشیده شود تاشبیه آنچه که از اول بوده گردد وبتن ریزی معلوم نباشد در مورد گنبد نیز قرار است که کاشیکاری داخل وخارج آن تعویض گردد در مورد قسمت های داخل گنبد خانه در محل قبلی فیل پوش ها که اکنون خرپا ها قرار گرفته اند قراراست به صورت تزئینی و با همین نقش ونگار قبلی فیلپوش احداث شود. همانطور که گفته شد این فیلپوشها فقط جنبه تزئینی خواهند داشت چون بارگنبد روی خرپاها قرارگرفته است. مسئله دیگر که که مد نظر قرار دارد عایق کاری پشت بام است که پس از جمع کردن عایق های پوسیده که با کیفیت بسیار بد انجام گرفته، عایق کاری مناسب وبا کیفیت خوب انجام گردد.[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif]*یکی از شکوهمندترین جلوه های آثار باستانی ایران کاشیکاری مسجد وبناهای مختلف تاریخی است که علاوه بر جنبه ها تزئینی خیره کننده اش بازگو کننده سابقه این هزار زنده در ایران نیز هست. نگاهی کوتاه به تاریخچه هنرکاشیکاری حکایتگر آن استکه در گذشته های دور یعنی در نمیه دوم هزاره 2 ق.م این هنر یعنی کاشیکاری بر روی ستون های (معبد العبید) در بین النهرین بکار رفته که اولین کار برد هنر کاشیکاری در معماری است . همچنین اولین تزئینات آجرهای لعابدار منقوش نیز بر دیواره های کاخ های آشور و بابل در بین النهرین وکاخ آپادانا شوش در ایران مشاهده شده است . به این ترتیب کاخی را می توان نوعی آجر لعابدار دانست در دوره اشکانیان صنعت لعابدهی روی سفال پیشرفت شایان داشته بطوریکه استفاده از لعاب یکرنگ جدار داخلی وسطوح خارجی ظروف سفالین بسیار معمول بوده وبعضاً نقش ضعیفی از لعاب برروی تابوت های این دوره دیده شده است. رنگ لعاب کاشی ها نیز در دوران مختلف متفاوت بوده و جنبه خاصی در هر دوره داشته است چنانکه در دوره اشکانیان استفاده از لعاب هایی به رنگ سبز روشن وآبی فیروزه ای رونق فراوان داشته است.[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif]پس از ظهور اسلام ایرانیان با استفاده از تجارب پیشیان وسیله تزئینی جدیدی برای آرایش عمارات وبه ویژه مساجد وزیارتگاها وارد معماری نمودند که امروزه به عنوان کاشی شناخته شده است ودر این راه تا آنجا پیشرفت کردند که به قول دکتر زکی محمد حسن نوسینده کتاب تاریخ صنایع ایران : .... انصاف است اگر گفته شود کاشیکاری عالی ترین هنری است که ایرانیان برای آرایش بنا ابداع کردند.[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif]صاحب نظران علت ترقی وپیشرفت هنر کاشیکاری را در ایران اسلامی، عشق هنرمندان به خداوند وسپس به این هنر می دانند نه به منظور کسب در آمد بیشتر، تنها عشق به خداوند متعال می تواند هنرمند کاشیکاررا تحمل ، جرودوق ، ایمان وتعهد است.[/FONT]
[FONT=Tahoma, Arial, Helvetica, sans-serif] "انواع کاشی "[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif]1[/FONT][FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif]- کاشی یکرنگ: این کاشی همانطور که از نامش پیداست دارای پوشش لعابی یکرنگ می باشد قدیمی ترین تاریخ استفاده از کاشی یکرنگ به نیمه دوم هزاره 2ق.م می رسد که در آن زمان روی ستون های معبد «العبیه» واقع در بین النهرین بکار رفته بود ونشانه اولین کاربرد هنر کاشیکاری در معماری می باشد.[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif]به استناد مدارک،باستان شناسی قدیمی ترین آثار سفالیه لعابدار 1- کاخ معبد چفاز نبیل آپادانا در شوش است. نمونه یافت شده از کاخ آپادانای شوش به صورت آجر لعابدار است که قدمت آن به قرن 5ق.م باز می گردد در دوره اسلامی پوشش آجر با لعاب یکرنگ رونق می یابد را نمونه کاشی کاری لعبدار یکرنگ اولیه میتوان 2قطعه کاشی باقی مانده از یک کتیبه متعلق به حوزه ملی ایران را نام برد که یکی از شهرهای معروف دوره اسلامی به نام جرجان بدست آمده وتاریخ آن از اواخرقرن4.ه حکایت می کند. همچنین آقا دکتر شهریارعدل «استاد دانشگاه سورین پاریس» در تحقیق وبروشورهایی که در معبد تاریک خانه دامغان بعل آورده، کتیبه کاشی مناره مسجد دامغان به تاریخ حدود 450 ه.ق را کهن ترین نمونه بازمانده میداند که نمونه پا برجاست. کتیبه این کاشی در قسمت فوقانی مناره قرارگرفته وشامل ایه 18و19 سوره آل عمران می باشد.[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif]2) کاشی معرق : در اواخر دوره ایلخانیان وآغاز عهد تیموریان هنر کاشیکاری با سابقه ای در حدود 3 قرن به زیبا ترین شکل خود یعنی کاشی کاری معرق نمایان شد. هنر کاشی سازی معرق یا کاشی گل وبته که نزد اروپاییان بیشتر به موزاییک شهرت دارد از قرن 8.ه. به تدریج زینت بخش معماری ایرانی به ویژه بناها مذهبی گردید اهمیت کاشی معرق نسبت به انواع دیگر آن زیبای فوق العاده ودرجه استحکام آن است وبه همین جهت پس از گذشت سالیان دراز بر روی بنا مذهبی می ماند . برای ساخت کاشی معرق ابتدا کاشی را به قطعات کوچک وبزرگ بریده وطبق نقشه ای که قبلاً تهیه گردیده پهلوی هم می چیدند سپس با دوغاب گچ، درزها ومنافذ را پر می کردند بطوریکه تمامی آن به صورت یک قطعه کاشی یکپارچه در آید وزمانیکه سفت ومحکم می شود آنرا روی بنانصب می کنند.[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif]3) کاشی 7رنگ:در اواخر دوره های تیموری وصفویه به تدریج تزئینات کاشی 7رنگ جایگزین کاشی معرق گردید. با توجه به اهمیت معماری واحداث روز افزون بناها مذهبی وغیر مذهبی دوره صفویه معماران برآن شدند که در تزئینات بناهای گوناگون از شیوه تزئینی کاشی یا رنگ بهره گیرند .با استفاده از شیوه هنرمندان قادربودند.[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif]1- از نظر اقتصادی با هزینه کمتری کاشی مورد نظر را تولید کنند.[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif]2- میزان هنر نمایی برای استادان ونقاشان به نحوی فراهم شد که توانستند از محدودیت اشکال هندسی ومناظر مختلف را روی خشت های پخته کشیده وبه شکل کاشی در آوردند . برای ساخت کاشی هفت رنگ ابتدا طرح های پخته کشیده وبه شکل کاشی در آوردند . برای ساخت کاشی هفت رنگ ابتدا طرح های مورد نظر را روی کاشی ساده آماده ساخته وپس نقشه ونگاره ها را به رنگ های مختلف در آورده وسرانجام لعاب داده وبه کوره می برند که هر یک ازکاشیکاری خود شکل قسمتی از طرح تزئینی را تشکیل می داده است.[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif]4) کاشی زرین فام: یکی دیگر از انواع کاشی کاری دوره اسلامی که سابقه ساخت و استفاده از آن در تزئینات معماری به قرون اولیه اسلامی باز می گردد نوع طلایی وزرین فام است.[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif]به علت عدم حفاریهای باستان شناسی در شهرها اسلامی ، توسعه وکاربرد جغرافیایی کاشی رزین فام به درستی معلوم نیست . در حفاریهای تخت سلیمان قطعات زیاید کاشی از نوع یکرنگ وزرین فام بدست آمده که به دلیل ساخت کاشی در این منطقه می باشد . در قرن 7 ه.ق کاشی کاران هنرمند با الهام از گرایش های مذهبی زیباترین کاشی محرابی را ساختند[/FONT]
[FONT=Tahoma, Arial, Helvetica, sans-serif]طبق نوشته ابوالقاسم کاشانی :[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif] تولید این نوع کاشی در سال های حدود 700 ه. ق کاشان بوده است . از خانواده ها هنرمند کاشی ساز که اثار ارزشمند آنان زینت بخش بناها با شکوه ومذهبی ایران است، محمد بن ابی طاهر کاشی را می توان نام که کاشی کاری رزین فام حرم امام رضا (ع) به سال 612 ه.ق ومرقد حضرت معصومه در قم به سال 602 ه. ق از جمله کارهاوی است از دیگران مکان هایی که کاشی رزین فام در آن بکار رفته اما زاده یحیی در ورامین (640 ه.ق) است ، جرجان –سلطانیه وساوه از مجله شهرهایی بوده اند که کاشی زرین فام در آنجا تولید می شده است .[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif]به علت عدم انجام کاوشهای باستانی کافی در شهرها وسرزمین ها اسلامی نمی توان نظریه کاملی در مورد توسعه تمدن در محل ساخت کاشی رزین فام ارائه نمود.تلفیق آجر وکاشی که عموماً با حرکت زیبای شطرنجی شکل می گیرد .ارزش ویژه ای به معماری اسلامی ایران بخشیده است. استفاده از آجروکاشی درآرایش بناهای مذهبی وغیر مذهبی از قرن 7 ه. به بعد واززمانی توسعه یافت که هنرمندان کاشی کار درخدمت کاشی سازی بالعاب الوان به مرحله پیشرفته ای رسیدند و به رنگ های مورد نظرهمچون لاجوردی- سفید وآبی وسبز بالعابکاری گوناگون دست یافتند. مسجد جامع استرجان بنا شده در تاریخ 715 ه .ق ، مسجد جامع ورامین 712 ه.ق ، گنبد سلطانیه 713 -714 ه.ق – مدرسه خان شیراز 1024 ه.ق-مسجد وکیل 1187 ه.ق مسجد نصیر الملک 1150 ه.ق از جمله بناهایی هستند که تزئینات با تلفیق آجر وکاشی و .... آنها دیده می شود .[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif]خط بنایی :[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif] تزئینات خط بنایی که به علت شیوه. خاص نگارش آن به خط متعدلی نیز شهرت یافته، زیباترین ترکیب آجر وکاشی را به روی بناها نمایش می دهد. این شیوه تزئینی، روکار بسیاری از بناهای مذهبی گردیده است . از جمله بناهایی که کاربرد توام این 2 عنصر را نشان می دهد مسجد جامع اصفهان قرن 8 ه.ق) است ومسجد گوهر شاد (821 ه.ق) را میتوان نام برد. طرح و نقش تنوع اجر وکاشی هر یک به نام واحد معروف بوده وطبق قواعد خاصی ساخته می شوند . بطور کلی طراحان در مرحله نخست زمینه نقش را بدست آورده پس زمینه ها به وسیله سطوح مربع – مربع مستطیل ودایره واشکال منظم دیگر شکل داده می شوند.[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif]کتیبه های سفالینه وکاشی:[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif] در اوایل دوره اسلامی قرن 2 تا 4 ه.ق کتیبه های ظریف سفالین را کلمات قهار –احادیث – گفته های بزرگان – ضرب المثال وهمچنین عباراتی درطلب برکت وخوشبختی برای صاحب ظرف وتوکل به خدا در بر می گیرد که عموماً به شیوه ؟؟؟ به ویژه در جمله داخلی وپس بر کف یا بر روی آن نقش می شده است. از دیگر شیوه های نگارش بر روی کاشی وسفالینه شیوه شکسته نستعلیق است که بسیاری از ظروف از نوع نقاشی شده زیر لعاب در زرین فام دوره (قرن 5 تا8 ه.ق) اواسط دوره ایلخانی به این کسب آرایش شده است . مضمون این نوشته ها عموماً رباعی یا غزل است که از دیوان شعرای بزرگ آن دوره برگزیده شده که اشعار فردوسی – ابا افضل کاشانی- ظهیر فاریابی – حافظ- مسجد الدین بغدادی و مولانا بیشترین سفالینه ها را شامل می شود . در این دوره بیشتر نام سفالگر وتاریخ ساخت سفالینه وکاشی ظاهر می شود که پی آمد بسیاری از ظروف وکاشی های عهد ایلخانی وخوارزمشاهی دارای نام سازنده وتاریخ ساخت می باشد.[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif]هنر کاشی سازی از اوایل قرن ه.ق وارد مرحله نوینی می گردد ساخت کاشی های گوناگون مثل کاشی ها - کوکبی – ستاره ای وچند ضلعی ومحرابی رایج شد. قدیمی ترین کاشی دارای تاریخ نیز متعلق به همین دوره ایلخانیان وتاریخ 600 ه. ق می باشد از کاشی سازان وسفالگران معروف عهد سلجوقی وایلخانی که نام وکارگاه های آنان در کاشی ها وسفالیز ها متعدد ثبت گردیده میتوان از ابو زیاد – ابو طاهر – چهل نقاش – سیدرکن الدین –محمد بن الحسن یاد کرد . ازدوره صفویه نوشته ها تزئینی به شیوه نسخ وثلث تغییر یافت وبسیاری از بناهای مذهبی مثل مساجد ومقابر بادارا بودن تزئینات وکاشی کاری گوناگون ساده – معرق وهفت رنگ شیوه ها متفاوت نگارش را نمایش می دهند و نام هنرمندان وخوشنویسان را چون علیرضا عباس- شمس الدین تبریزی ومحمد صالح اصفهانی که آثارش بر روی کاشی های مختلف شکل گرفته و معماری اسلامی ایران را شکوهی خاص بخشیده همچون هنرشان جاویدان خواهد نمود. [/FONT]
[FONT=Tahoma, Arial, Helvetica, sans-serif]"اجرا کار"[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif]اجرا کار کاشی انواع مختلف دارد که مانند اسلیمی – گره کاری – خطوط بنایی – مقرنس کاری – رسمی بندی – یزدی بندی و... که هر یک دارای اهمیت مخصوص می باشد . نحوه اجرا کار به ترتیب زیر می باشد :[/FONT]
۱[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif]- شروع کار: استادفن طرح کاشی کاری را که بعضی اوقات از قطعات کوچک تشکیل می شود تکرار آن سطح های بزرگی را می پوشاند روی کاغذ رسم می کند . اگر سطح نقشه از سطح کاغذ بیشتر باشد چسباندن تکه کاغذ به یکدیگر سطح لازم را بوجود می آورد . این کاغذ چسبانی را کاغذ چسبانی اول گویند . طرح معمولاً باید نسخه بزرگی داشته باشد ولازم است این نسخه در جهت عکس طرح اصلی باشد وکشیده می شود. بطوریکه دقیقاً می توانند روی نقش اصلی قرار گیرد. در موقع جمع آوری معمولاً از نسخه دوم استفاده می شود چون باید نقش اول را از روی خطوط طرح برید وقطعات بریده شده را روی کشای ها چسبانده پس در موقع جمع اوری کاشی ها تراشیده شده را برعکس بطوریکه لعاب آنها در زیر وپشت کاشی به طرف بالا باشد، روی نقش نسخه دوم چیدتا کاملاً بر ان منطبق گردد.[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif]گره زنی : در گذشته چون کاغذهای کپی یا آنالیز دستگاه ها تکثیر وجود نداشت هنرمندان از طریق گره زنی نقش ها خود را تگثیر می کردند . نحوه تکثیر به این طریق بود که وقتی نقشه اصلی تهیه می شد روی خطوط آنرا با سوزن به فاصله ها2تا 5mm سوراخ میکردند پس مقداری گرد زغال را درون کیسه ای با پارچه ای نازک مثل متقال یا وال ریتخه وبازدن ضربه ها سبک روی سوراخ ها نقش را روی کاغذ یا زمینه کار منتقل می کردند .از روی نقاط بدست آمده خطوط را به هم وصل می کردند ونسخه دوم پدید می آید . از این طریق می توانستند نسخه مکرر از نقش مورد نظر را بدست آوردند وسپس قطعات نقش را می برند در این مرحله اگر دقت لازم به عمل نیاید کار کاشی کاری مبتذل خواهد .[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif]رنگ آمیزی : این مرحله 1 از مهمترین مراحل کاشی کاری است رنگ کاری بستگی به هوش ودرایت وذق که از آن نقش لازم است به وجود آید را دارد.[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif]اگر چنانچه به کاشی ها دوران مختلف خوب بنگریم این احساس کاملاً مشخص می شود . رنگ ها اصلی که از آنها استفاده می کنند عبارتند از : قرمز – زرد – آبی که از ترکیب آنها رنگ ها دیگر حاصل می شود در این قسمت ظرافت واحساس کاشی ساز بسیار مطرح می باشد .[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif]راه پارچه : عبارت است از تعدادی قطعات کاشی تراشیده شده کوچک وبزرگ که پس از آماده شدن که پس از آماده شدن بریا نصب در کنار هستم قرار می گیرند و آنرا با مصالح ساختمانی با گیچ ، با ماسه سیمان منظم کرده وبه هم وصل می کنند وسپس آن تعداد قطعاتی که به هم چسبیده اند به شکل یک قطعه بزرگ تر آماده شده از روی زمین بر می دارند ودر محل اصلی نصب می کنند در اصطلاح حرکت اطراف راه بزرگ را قطعه پار؟؟ گویند وبا خط ضخیم تر رنگ خطوط آنرا در طرح نشان می دهد راه پارچه در قطعات مختلف فرق می کند . یکپارچگی قطعات در مساحت هاحدود30cm تا 60 سانتی متر مربع متغیر است اگر طرح یا نقش تکراری باشد، راه پارچه در خطوط محیطی به طور حرکت مستقیم گسترش پیدا میکند چنین طرح هایی شکل های مربع ومربع مستطیل وچند ضلعی میتواند باشند . منظم وترتیب اجرای نقش باید مورد توجه کاشی کار باشد وجزئیات کاررا بررسی کند تا اشتاباهی رخ دهد پس از تعیین رنگ ها را، پارچه را روی طرح کشیده شده ونسخه دوم آن مشخص میکنند.[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif]شماره گذاری : نقش روی کاغذ چه گره باشدویا اسلیمی ویا سایر نقشها فرقی نمی کند قطعات کاشی شماره گذاری می شوند این شماره گذاری یا علامت به خاطر اینکه محل قطعات کار تغییر نکند .اگر زمینه طرح گره کاشی شد اشکال تشابه یک شماره می گیرند شماره گذاری از لحاظ رنگ گذاری ، از لحاظ شکل مورد استفاده قرار می گیرند . مثلاً اگر ساقه گلی به چند قطعه تقسیم شود این ساقه در قسمت ها مختلف با هم تشابهی نداره ولی همرنگ باشند دنباله یکدیگر قرار گیرند از علامتهای مثال حروف یا چند خط در روی نقشه ودر مقابل آن روی زمینه کار قرار می دهند ودر موقع جمع آوری از آنها استفاده می کنند ارگ شکل ها به کار گرفته شده با هم تفاوت نداشته باشند قطعات از اول با شماره یک شروع وبه تعداد قطعات شماره گذاری می شوند که بعد از تراشیدن کاشی ها وجمع آوری آنها به شکل اول به آسانی انجام پذیرد. این شماره ها را به ترتیب در کنار هم قرار می دهند اگر قطعه ای از طرح مفقود یا شکسته شود فوراً تشخیص داده می شود وجای گزین کردن آن کار آسانی می باشد.[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif]کاغذ بری :[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif]طرح یا نقشه آماده شده روی کاغذ را با دست وبا دقت می برند واز هم جدامی سازند این بریده ها اگر تشابه داشته باشند جدا از هم جمع آوری می کنند واگر قرینه نباشند رنگ ها متشابه را یکماه قرار می دهند که هنگام چسباندن روی کاشی پیشرفت کار سریعتر باشد .[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif]کاغذ چسبانی : قطعات بریده شده کاغذ را که از یک نقش بدست می اید روی کاشی در طرفی که لعاب داده شده می چسبانند بطوریکه علائم مشخصه هر یک مرئی باشد.[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif]حدفاصل بین 2 قطعه کاغذ روی کاشی باید حدود 5 میلیمتر باشد چسباندن کاغذ رویکاشی باید صاف، ظریف و دقیق باشد و در اصلاح کاشی تراشان درکاغذ چسبانی گویند.[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif]8-تکه بری: جداسازی قطعات حاصل از کاغذ چسباندن باید به وسیله کاشی تراش وتیشه به صورت خیلی ظریف انجام گیردبه طوریکه لعاب لبه کاشی نریزد این عمل را تکه بری گویند.[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif]9-لب زدگی: پس از جدا شدن قطعات یا انجام مرحله 8 کاشی تراش لب کاشی ها را با تیشه طوری دقیق می سازد که از زیر کاغذ رنگ اومعلوم نباشد این عمل دراملاح لب زدگی گویند پس از انجام مرحله لب زدگی، کاش تراش هر قطعات کاشی را باتیشه مخصوص می زند که پیرامون آن کاملا صاف باشد بطوریکه هنگام اجرا روی زینه قطعات کاشی با ظرافت جفت شوند و فاصله ای سن آنها نباشد .[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif]10-سوهان زنی :[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif]درموقع گل بری چون ممکن است تیشه ها بتوانند لبه ها یا عقب درز کنند بعد از آواره شدن قطعات کاشی از وسیله ای استفاده می کنند وآن سوهانی استکه بتواند درست در پیچ و خم و زاویه های دربسته کاشی بگردد.[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif]تا اگر در حمل برجستگی باشد آن رااز بین ببرد و لبه کاشی ها را از روی لعاب دار کاشی به پشت بطور مایل سوهان کاری کند به طوری که لعاب دار لبه کاشی ها پهلوی هم قرار گیرد.[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif]11-تخمه گذاری:[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif]عبارت است از قطعات کوچک به وسیله دست می شوند و دردل قطعات بزرگتر جای م یگرند مثلا قنچه ای که دربرگ ها یا برگی که میان چند تبه جقه ای یا اسلیمی و غیره باید جاسازی شود. باید بدانیم که رنگ کاشی ها هویچ کدام مشخص نیست چون روی آنها کاغذ طرح اولیه چسبیده است واوستادکار به شماره علامت هایی که روی آن می باشد رنگ را تشخیص می دهد و هرکدام را درمحل خود جا سازی می کند نحوه ی کار از این قرار است که قطعات بزرگتر را با تیشه یا ابزاری مانند مغاز و غیره سوراخ می کنند وبا سوهان های مختلف آن را به شکل کاغذ روی آن در می آورند(حرکت سوهان تازماتنی که روی آجر یا کاشی نزدیک می شود حتما باید سوهان را ازطرف لعاب به پشت کاشی حرکت داد چون اگر برعکس حرکت کند سوهان لبه کاشی را با کاغذ روی آن می کند و قطعه را خراب می کند سپس قطعه تراشیده شده در محل مخصوص خود قرار می گیرد این کارباید با دقت بسیار انجام گیرد وبین قطعات کاشی به صورت فصل مشترک دورنگ قطعه یعنی یه خط نازک دیده شود در موقعی که قطعه نام برده درمحل قرار گرفت آن را به وسیله مخلوط گچ وسیریش محکم می کنند اگر قطعه سیریش تنها در جای خود محکم نسب کنند سیریش بعد از خشک شدن محکم می شود وحجم آن کاهش می یابد به طوری که از کارجدامی شود و اگر از گچ تنها استفاده کنند چون گچ تنها استفاده کنند چون گچ ماده ای است که خود گیری خود انجام می دهد برای کاشی کار مقدور نسبت با آن سرعت ازگچ استفاده کند بنابراین گچ را سیریش که دوماده چسبنده می باشند به نسبت نصف به نصف مخلوط می کنند ومورد استفاده قرار می دهند .[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif](جمع آوری): در این مرحله یکی از نسخه های تکراری طرح را روی زمین می کنند و قطعات آماده شده رااز روی شماره هایی که قبلا روی آنها برداشته شده بود درمحل خود قرار می دهند پس از اطمینان از قرار گرفتن هر قطعه در جای خود روی زمین در محل مناسبی قرار می دهند پس از اطمینان از قرار گرفتن هر درجای خود روی زمین درمحل مناسبی باشمسه گیری و تراز بندی و گچ کشی سطح صاف به وجود می آورند لازم به توضیح است که آماده نمودن زیر کار را تخمیر می گویند پس اطراف آن را خط کشی یا شمسه بندی میکنند قطعات به ترتیب شماره یا علامت از روی کاغذ به روی سطح صاف متصل می شود ویا با عمال گره زنی نقش روی تخمیر ترسیم می شود. چنانچه سطح کار که کاشی روی آن قرار می گیرد قوصی یا مورب باشد گچ گیری (تخمیر) روی زمین باید به همان شکل ساخته شود که بعد از قطعات هم چسبیده کاشی درمحل اصلی شکل کمانی یا مورب خود را حفظ کنند چنانچه از یک نقشه تعداد قطعات لازم باشد می توان نقشه اصلی را روی تخمیر کشید و قطعات کاشی را با شماره روی تخمیر در جای خود قرار دادناگفته نماند درموقعی که می خواهیم قطعات کاشی رادرمحل خود جایگزین کنیم باید اول مقداری سیریش معمولی را برظرفی آب زد وروی قطعات کاشی را به سیریش آب زده آغشته نمود و در محل خودقرار داد تا به پهلو یا روی کاغذ نقش اصلی بچسبد و درموقع ملات ریزی در پشت کاشی ها قطعات جابه جا نشئند و نقش از حالت اولیه خود خارج نگردد درموقعی که قطعات روی تخمیر یا روی نقش اصلی قرار داده می شوند باید اول قطعات بزرگ وپس قطعات کوچک جاسازی شوند دراین موقع ممکن است گرد و غبار خارجی در محل کار ریخته شده باشد در این صورت به وسیله لوله ای که برسطح تخمیر در لابه لای کاشی های نصب شده می دهند و محل را تمیز می کنند پس از اتمام کار چسبیدن قطعات نقش روی زمین خاک رس را با آب رس مخلوط وبه شکل خمیری آن را آماده میکنندوآن را بادست به شکل فیتیله ای درآورده وسپس آن را پهن وبه عرض تقریبی 3cm تبدیل می کند و درمحل راه پارچه به شکل عمودی قرار می دهند این عمل به این منظور انجام می گیرد که ؟؟ی داخل راه پارچه که ازتعدادی قطعات ریز و درشت نقش شکل گرفته بود به بقیه قطعات اتصال پیدا نکند وبه راحتی بتوان آن را روی زمین بلندکرد چنین قطعه ای را پارچه ای می گویند همانطور که ذکرشد قطعه پارچه پیرامون نامنظم دارد (60×30cm) پس از محل گذاری راه پارچه مقداری رطوبت به پشت کاشی ها می رسانند که اگر گرد غباری پشت پارچه هاباشد ازبین ببرد سپس دوغاب گچ ویاملات ماسه سیمان را آماده می کنندوتا ارتفاع گل راه پارچه پشت کاشی میریزند در ضمن مقداری سیم های نازک که دوسه آنها به شکل قلاب یا حلقه خم کرده اند در داخل ملات جای میدهند این قلاب ها دو خاصیت دارند اول اینکه قلاب هایی که سر آنها از ملات پشت کاشی بیرون مانده دستگیره ای که می توان به وسیله آنها به راحتی قطعات پارچه را از زمین بلند کرد دوم اینکه وقتی پارچه را برروی کار نصب می کنند.[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif]وپشت آن را با ملات پرمی کنند این قلاب ها درملات بعدی جا گیرد می شوند و استحکام آن را زیاد می کنند پس از محکم شدن ملات پشت کاشی قطعات تکیه های پارچه را زمین بلند می کنند و درجای اصلی روی کار قرار می دهند پس از شاقول کار ی و تراز نمودن پشت آن را با مخلوط ملات اولیه یعنی دوغاب ماسه- سیمان یادوغاب گچ پر می کنند.[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif]حمیل: در اطراف کاشی کاری خطوطی پهن کشیده می شوند که در معرق کاری و گره کشی به عرض های مختلفی از mm 3تاcm 3 کمتریا بیشتر دیده می شوند این خطوط را حمیل گویند حتی گاه خطوط اطراف چند ضلعی ها را پهن گرفته اند تا نمایشگر زمینه کار باشند این خطوط را نیز حمیل یا دوال می گویند پس از نصب قطعات پارچه ها درمحل خود و محکم نمودن پشت آن به وسیله تکرار پارچه قطعه ابری مرطوب به روی کاغذهای نقش بری کاشی رطوبت را وارد آورده و آنها را خیس و نمدار می کنند و پس از چند دقیقه کاغذها خیس می خورند و به راحتی از روی کاشی جدا می شوند و رنگ ها جلوه خود را آغاز میکنند.[/FONT]
[FONT=Tahoma, Arial, Helvetica, sans-serif]"مسجد و مدرسه سپسالار تلفیقی ازهنر و مذهب "[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif]بانیان این بنای بزرگ و نیز سازندگان ساختمان مجلس شورای ملی،«حاج میرزا حسین خان سپهسالار قزوینی»، صدراعظم دوره ناصرالدین شاه قاجار و برادرش«مشیرالدوله» بودند. که ساخت این بنا در دوسال پایانی عمر میرزا حسین خان سپهسالار آغاز شد و هزینه آن نیز ازمحل عواید شخصی وی تامین می شد. ولی تکمیل مجموعه پس ازمرگ وی توسط برادرش یحیی خان مشیرالدوله صورت گرفت.[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif]قهاری درهمین باره می گوید:«میرزا حسین خان سپهسالار سالها سفیرایران مقیم در استانبول بود. برای همین زمانی که به ایران بازگشت با نگاهی به مساجد ترکیه شروع به ساخت این مسجد کرد.»[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif]وی می گوید: «شاید این نزدیک ترین تلفیق میان معماری ایرانی و معماری مساجد استانبول باشد.»[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif]همچنین قهاری از«حاج ابوالحسین معمار»و«استاد جعفرخان معمار باشی کاشانی»به عنوان معماران اصلی مسجد و مدرسه یا کرد.[/FONT]
[FONT=Tahoma, Arial, Helvetica, sans-serif]"فرهنگ و تاریخ"[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif]تهران امروزی که در ردیف بزرگترین و پرجمعیت ترین شهرهای جهان قرار دارد فراز و نشیب ها فراوان تاریخی راداشته است . طهران که زمانی قریه ای بیش نبوده امروزه به تهران بزرگ با بیش از یک میلیون نفر جمعیت تبدیل شده است. این شهر در سال 1200ه.ق به پایتختی ایران برگزیده شد ازآن تاریخ به بعد به مرکز سیاسی- اداری- اقتصادی- فرهنگی هنری کشور تبدیل شد.در طول 200سال گذشته دانشمندان- نویسندگان- هنرمندان و شاعران بزرگی در تعهدات زندگی می کنند یا زندگی کرده اند و مرحوم شده اند. درحال حاضر تهران امروزی برمرکزیت بزرگ تحولات تاریخی فرهنگی تبدیل شده است .[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif]جدا ازیشتان تابستانی، شبستان زمستانی این مسجد باستون ها ظریف سنگی وطاق ها آجری متنوع در پشت ایران شرقی کاملا تابع الگوهای مسجد سازی ایرانی ساخته شده است . این فضا با 44 ستون سنگی به 40ستون معروف است . این قسمت از بنا به شهادت اسناد تاریخی اواخر دهه چهل توسط استاد ؟؟تغییرات مهمی یافته است . در این دوره تمام تزئینات این ستون ها که خاص و موسوم دوره قاجار بود زیرلایه ای از سنگ ها مرمر مرفون است . حیاط مربع شکل را که درو بزنی حجره ها طلبه ها الگو دیگری است که درکنار ایران ها و مهتابی ها م م را کامل می کند و موجب وسخت حیاط شده است. اغلب حجره ها دارای یک حیاط کوچک در قسمت ورودی، یک فضا سه قسمتی اصلی ویک سیستواست پستو به عنوان اتاقی متغیر در قناسی زمین قرار گرفته ودر سلسله مراتب فضایی خصوصی ترین بخش حجره را تشکیل میدهد. مجموعه فضاهایی که اشاره شد به همراه 8 مناره رفیع که بلندترین انها 37 متر و کوتاهترین آن 25متر ارتفاع دارد فضا اصلی مسجد را تشکیل میدهند . چهارمناره جنوبی باپایه هایی که تا حدود 3متر آن سنگ است به طرز ظریف و دل پسندی حجازی در مفاصل و جرزسنگ ها برای استحکام بنا سرب ریزی شده است و تمامی مغازه ها با طاشی لعابدار مصور و منقوش هستند.[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif]ممتحن الدوله شقاتی درخاطرات خود می نویسد: طراحی و ساختن آن بنا به من رجوع گشت من استاد حسن معمار قمی را جهت همکاری از قم به طهران آوردم ومرحوم میرزاحسین خان منشی اسراسر هم همراهی می نمود و شهریه و انعام دادندو ساختن این بناها از مسجد ناصری «سپهسالار» و عمارت بهارستان به من و او واگذار شد. من به عنوان مهندس طراح درساختن آن بنا نظارت می کردم. مرحوم آقاوجیه سپهسالار ثانی در طرف توجه میرزا حسین خان بود متاسفانه این حذف معماری را ازآن استاد قومی ذوفن را از خدمت خارج نمود و من موندم با یک مشت معماران مورد اعتماد که –الحدا... ساختمان ها را به اتمام رساندیم .[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif]در زمان حیات مستحض الدوله فرزندان سوم ویازدهم وی درایران به نام های کیومرث (مهدی) ماژور حض السطنه (1258-1290ش)وحسنعلی خان شقاقی (1280-1322ش)و فرزند 7وی محمد علی خان شقاقی(1273-1249ش)هنگام یزد با ارتش المان در بحبوبه جنگ جهانی اول به وسیله گاز سمی نیروها آلمان مسموم شد وبدین ترتیبت کشته شدند واز دست رفتن آنها سبب افسردگی روحی شدید دروی شد . با وجود اینکه طراحی م م م به مهندس میرزا مهدی خان شقاقی منتسب است اما به گفته صاحب نظران تاثیر بسزایی استاد حسن قمی در شکل گیری این بنا انکار ناپذیر است . شبان تابستانی که از ترکیب ایران جنوبی- گنبد خانه و سه گنید جنبی و2 گوشواره تشکیل شده است ایران جنوبی-گنبد خانه و سه گنبد جنبی و 2گوشواره تشکیل شده است بزرگترین و دیدنی ترین فضا مسجد است در واقع این قسمت از بنا موجب تمایز آن بادگیر مساجد شده و آن را در ردیف آخرین شاهکار معماری دوره سنتی قرار داده است . روی گوشواره ها 2گنبد به دهانه 10متروارتفاع 15متر قرار گرفته است که در مجموع مساحتی نزدیک به 1300 مترمربع رااشغال نموده است .چنانچه برومندی می گوید . معمار در این تجزیه درواقع به جای استفاده از فیلیپوش با استفاده از سیستم طاق و تویزه گنبد راروی 4نقطه قرار داده است . این تحویل معماری مستلزم راه حل سازه ای بود. که در نوع خودبی سابقه است وازاین نظر سبک ترین وظریف ترین گنبد خانه را خلق کرده است .[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif]فریدون برومندی: کارشناس بناها تاریخی می گوید : این بنا دارای 3 ورودی در بخش شمالی بود که به علت احداث کتابخانه مجلس توسط مهندس سیخون سال 42 خورشیدی مسدود و ارتباط این قسمت ازبنا با باغ بهارستان قطع شده در جبهه ها غربی(ورودی اصلی)، شرقی و جنوبی نیز در حال حاضر 3ورودی وجوددارد .[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif]ورودی اصلی با با عقب نشینی نسبت به پیاده رو از الگو جلوخان تبعیت کرد. ورودی شرقی نیز چنین الگوی را به صورت ساده تری دار است . ورودی جنوبی که هنگام ساخت بنا در کوچه ای 6متری قرار داشته سروری ساده دارد که به حیاط دارالشفا گشوده می شود. جنوب که نگاه کنی از دارالشفا چندی نیست این فضا به محلی برای پاسخ گویی به سوالات شرعی مراجعه کنندگان به مسجد تبدیل شده است . عمیق ترکه نگاه کنی به سوالات شرعی مراجعه کنندگان به مسجد تبدیل شده است . عمیق ترکه نگاه کنی دربورودی هاشرقی و غربی هشتی تقسیم بندی معماری دیدنی وجود دارد که اولی به گفته «برومندی»با پوشش کاربندی و عرقچین و دومی با کاسه سازی پوشش داده شده . برومندی می گوید طاق 7کاسه در هشتی شرقی از شاهکار ها دوران شاگردی استاد جعفریان معمار باشی کاشانی است که در سه کاسه وسط مینیاتوری از 7کاسه را ساخته است . زمانی که این طاق را ساخته هنوز استاد نبوده وبه دلیل شاگرد بودن اجازه نداده اندبه داخل بنا راه پیدا کند و کارش رادرهمان ورودی تمام کرده و رفته است . میرزا مهدی خان شقاقی فرزند رضا قلی خان از حقانین ایل قشقایی است وی پس از 2سال تحصیل طب در دارالفنون در سن 14سالگی به همراه گروه 42 نفری از دانش آموزان ایرانی به فرانسه سپرده نشد اودرآنجا به علت اندام درشت خود به حسین کرد معروف شد اماپس از طی 2سال تحصیلات مقدماتی و گرفتن دیپلم درمدرسه دیپ به پاریس بازگشت و وارد مدرسه مهندسی راه و پل سازی نشد و در سال 1243ش (1864م) دیپلم مهندسی خود را دریافت کرد. وی در سفر سوم ناصرالدین شاه به اروپا (1306 ه ق) یکی از همراهان اوبود وبه همین جهت به لقب متحن الدوله نائل گشت از جمیله آثار مستحن الدوله: طرح منزل و م م م و نقشه قصر فیروزه و چند بنای دیگر وی مدتی نیز در زمان وزارت قوام الدوله به عنوان مستشار وزارت امور خارجه به خدمت پرداخت بازسازی ضلع جنوب غربی مسجد مدسه عالی مطهری که حدود 6، پیش تخریب شد از دیروز آغاز شد .[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif]مهدی معمارزاده در گفتگو با اینا گفت : براساس قرار داد جدیدی که با معاون مالی و اداری مسجد مدسه عالی مطهری بیستم بازسازی در ضلع جنوب غربی این مسجد مدسه عالی مطهری انجام می شود. این عضو شورای فنی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران ادامه داد . براساس طرح تصویب شده بازسازی ضلع جنوب غربی مسجد مدسه عالی مطهری در همان ارتفاع موجود بدنه یا ضلع غربی،بازسازی هماهنگ با بدنه ها انجام می شود. فضای داخلی این مدرسه قرار است به یک فضا فرهنگی مانند فروشگاه کتاب تبدیل دارد . حدود 6ماه قبل ضلع جنوب غربی مسجد مدسه عالی مطهری در تهران در دست پیمانکار انتخاب شده از سوی تولیت این مدرسه بدون تایید صلاحیت او ازسوی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری سپرده شد و حدود 4 ماه قبل رئیس میراث اعلام کرد براساس توافق ها انجام شده این بخش براساس ضوابط میراث فرهنگی احیا و به آن کاربری فرهنگی دار می شود.[/FONT]
[FONT=Tahoma, Arial, Helvetica, sans-serif]"شناسایی بنا"[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif] سال 1296 ه ق میرزا حسین خان سپهسالار دستور ساخت مسجدی را داد که اکنون از زیباترین بناهای مشهد تهران به حساب می آید طراحی مسجد را ممتحن الدوله به عهده گرفت و معمار آن حاج حسن قمی بود ساخت هسته اصلی بنا 5سال طول بشه اما عمر سپهسالارچندان نکشید که مسجد ساخته شده را به چشم ببیند. در دوره ما بعد تکمیل بخش هایی از مسجد همچنان ادامه یافت . که در سال 1320 در محل گل خانه قدیمی تالاری ساخته شدکه امروزه مجموعه دار القرآن است . سال 1342 استاد میرزا الله تغییراتی در شبتا ن زمستانی ایجاد کرد و سال 1375 مهندس سعیدی گنبد اصلی را مرمت کرد وجه دیگر این مجموعه که اهمیت می بخشد کتابخانه است که سال 1297 ه ق که سپهسالار با خرید کتابخانه 4000 نسخه ای اعتماد السلطنه آن را پایه گذاری کرد هم اینک گنجینه ای با بیش از 4200 کتاب خطی به خط مولفان و نزدیک 10.000 چاپ سنگی در این کتابخانه موجود است . طراحی این مسجد با ابهام از بهترین نمونه های آن مسجد سید وحکیم اصفهان تحویل یافته درواقع تلفیقی از مساجدایرانی و استامبول است . گنبد خانه مسجد تحولی در معماری مساجد به شمار می آید. چلیپا بزرگی ابعاد45×45 مترکنبد اصلی را با دهانه 15 متر در مرکز قرار داد. در قسمت جنوبی بیننده فضا بزرگ بدون ستونی را می بیند . سبکی این فضارا حتی مرزها عظیمی که گنبد روی آن قرار گرفته مخدوش نمی سازد . 4 گنبدکاربندی ، قاعده مستطیل بال های چلیپا را پوشش داده اند. در نمابیرونی این چهار گنبد سلسله مراتبی درحرکت به سمت گنبد اصلی با ارتفاع 25 متر به وجودمی آورد . حیاط مربع م م م با 4 ایران ایده آل مسجد سازی ایرانی است . بنابراین حیاط 62063 متری است که از 4 جهت 2 طبقه ساخته شده و 60 حجره در 2 طبقه برای سکونت طلاب علوم دینی وجود دارد، بزرگترین ودیدنی ترین فضا مسجد است در واقع این قسمت از بنا موجب تمایز آن با دیگر مساجد شده و آن را در ردیف آخرین شاهکار معماری دوره سنتی قرار دارد .[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif]تزئینات ساختار چون طاربندی و غیر ساختاری چون یزد 7بندی- مقرنس وکاسه بندی در ساختمان مسجد به کار رفته و کاشی کاری در سطح وسیع استفاده شده است.[/FONT]
[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif]از انواع کاشی کاری در این مسجد معقلی/هفت رنگ/خشی/ معرق – است که این آخری به صورت اسلیمی و کره چینی است و معرق برجسته سردر ورودی در نوع خود منحصر به فرد است . سنگ و تزئینات سنگی دراین مجموعه جابه جا به کار رفته و ازاین نظر با دیگر بناها قاجار تفاوت دارد وبه معماران دوره زندیه شباهت دارد دراین بنا آجر طاری به شکل تزئینی دیده نمی شود اما آجرمصالح اصل بنا را تشکیل می دهد و زمینه های است که کاشی کاری روی آن عنایتی جذاب دارد. طاق ها آجری پرتنوع در ورودی هاو دالان ها ونیز به چشم می خورد . تزتینات گچی در شبستان زمستانی به صورت گچ بری ها اسلیمی و کتبه ها خطاطی شده اند که همه به دست استاد لرزاده ساخته شده است تزئینات چوبی نیز چون دیگر تزئینات با استادی شکل گرفته اند درها اصلی حجره ها و در اصل شبستان زمستانی گره چینی معرق دارند. درب اصلی که به خیابان سرچشمه باز می شود دارای مهمترین نمونه تزئینات فلزی در این مجموعه است. پشت پنجره حجره ها نیز نمونه های زیبا از فرفرژه( نرده ها سنت ساز آهنی دیده می شود. خط نوشته شده برروی کاشی هامسجد قلم استاد کلهر، خوشنویس برجسته دوران قاجاریه است .
منبع:[/FONT]http://marmatgostartoranj.blogfa.com/post/13
|
