مواد مغناطيسي از جمله مواد مهندسي بسيار مهمي هستند كه كاربردهاي مختلفي را به خود اختصاص دادهاند. به طور مثال ميتوان به كاربرد آنها در سيستمهاي الكترونيكي اشاره كرد كه هر روزه از آنها استفاده ميكنيم. متن زير كه از خبرنامة انجمن سراميك ايران (شمارة 10) نقل شده است، به معرفي و كاربرد مواد مغناطيسي پرداخته است:
به طور كلي مواد مغناطيسي به دو دسته سختمغناطيس (نظير آهنرباهاي دائم) و نرممغناطيس (نظير مواد مغناطيسي با پسماند مغناطيسي كم) تقسيمبندي ميشوند
1- آهنرباهاي دائم سراميكي
مواد مغناطيسي دائم به دستهاي از مواد اطلاق ميشود كه خاصيت مغناطيسي خود را پس از حذف ميدان مغناطيسي خارجي حفظ ميكنند و كاربردهاي وسيعي را به خود اختصاص دادهاند. به عنوان مثال ميتوان از كاربرد آنها در يخچالها، موتورهاي جريان مستقيم، نگهدارندهها، دستگاههاي سنجش، بلندگوها و بسياري موارد ديگر نام برد.
اكثر آهنرباهاي دائمي تجارتي، از فريتهاي سختمغناطيس سراميكي تشكيل شدهاند كه حاوي اكسيدهاي مختلفي ميباشند. البته قيمت مواد اوليه فريتهاي سختمغناطيس، در مقايسه با مواد مورد نياز براي آهنرباهاي فلزي نظير آلياژ AlNiCo و يا تركيبات آلياژهاي كمياب خاكي، كمتر ميباشد. همچنين لازم به ذكر است كه فريتهاي سختمغناطيس سراميكي، به لحاظ دارا بودن ميدانهاي پسماندزداي (Hc) قويتر در مقايسه با آهنرباهاي فلزي نظيرAlNiCo، ميتوانند در ابعاد كوچكتري، بدون اينكه مواجه با خطر ميدانهاي آهنربازدا باشند، تهيه شوند
فريتهاي سختمغناطيس سراميكي از نوع هگزاگونال، يك بخش از خانواده اكسيدهاي كمپلكس با فرمول عمومي MO.6Fe2O3 ميباشند كه MO معرف اكسيدهاي: باريم، استرانسيم، سرب و يا تركيبي از اين عناصر ميباشند. از مواد مهم تجارتي در اين گروه ميتوان به فريتهاي باريم با فرمول BaO.6Fe2O3 و فريت استرانسيم با فرمول SrO.6Fe2O3 اشاره كرد.
در اين راستا از افزودنيهاي مختلفي نظير Sio2 يا AL2O3 بمنظور افزايش ميدان پسماندزداي (Hc) و كمك زينتر، استفاده ميگردد. سراميكهاي مغناطيسي همچنين بر مبناي ميزان نظم ريزساختارشان كه در پروسه توليد قابل كنترل ميباشد، به دو گروه تقسيم ميشوند:
نوع اول مگنتهاي آنيزوتروپ (جهتدار)، كه داراي يك محور ترجيهي مغناطيسي ميباشند و نوع دوم مگنتهاي ايزوتروپ (غيرجهتدار)، كه داراي يك بافت ريزساختاري جهتدار نميباشند و خواص مشابهي را در جهات مختلف از خود نشان ميدهند. همچنين در مگنتهاي جهتدار آنيزوتروپ بخاطر وجود يك محور يكسان، انرژي مغناطيسي ماكزيمم ميباشد.
كاربرد مواد مغناطيسي دائم بر پاية عملكرد ويژه مغناطيسيشان ميباشد و در سيستمهاي فضانوردي، كامپيوتر، الكترونيك، پزشكي، صنعت خودروسازي، صنايع نظامي، وسايل انتقال اطلاعات و غيره مشاهده ميشوند. در واقع فريتهاي سخت مغناطيس سراميكي در بسياري از موارد مورد استفاده قرار ميگيرند: از اسباببازيهاي ساده و قفلهاي كابينت گرفته تا موتورهاي الكتريكي DC.
آهنرباهاي بزرگ در سپراتورهاي مغناطيسي براي تغليظ مينرالها و *****هاي آبي و آهنرباهاي كوچك در صفحات نمايشگر اطلاعات مورد استفاده قرار ميگيرند. در صنعت، آهنرباهاي دائم سراميكي به چندين گروه تقسيم ميشوند: سراميكهاي مغناطيسي مشهور به گروه 1، از مواد ارزان قيمت ساخته ميشوند و كاربردهايي نظير: قفلهاي ساده، كوپلهاي مغناطيسي هممحور براي كنتورهاي آب و ياتاقانهاي بدون اصطكاك در كنتورهاي برق را به خود اختصاص دادهاند.
سراميكهاي مغناطيسي مشهور به گروه 2، در موتورهاي DC مورد استفاده در خودروها، موتورهاي پلهاي (Stepper Motors ) و كوپلهاي مغناطيسي هممحور مورد استفاده قرارميگيرند.
سراميكهاي مغناطيسي مشهور به گروه 5 ، بصورت آهنرباهاي حلقهاي شكل در بلندگوها و جداكنندهاي مغناطيسي و ديسكهاي مورد استفاده در كوپلهاي مغناطيسي، مورد مصرف قرار ميگيرند.
سراميكهاي مغناطيسي مشهور به گروه 7 و 8، در موتورهاي DC ، موتورهاي Brushiess DC و ژنراتورها و محركهاي القايي خطي استفاده ميشوند
.
اكثر آهنرباهاي دائمي تجارتي، از فريتهاي سختمغناطيس سراميكي تشكيل شدهاند كه حاوي اكسيدهاي مختلفي ميباشند. البته قيمت مواد اوليه فريتهاي سختمغناطيس، در مقايسه با مواد مورد نياز براي آهنرباهاي فلزي نظير آلياژ AlNiCo و يا تركيبات آلياژهاي كمياب خاكي، كمتر ميباشد. همچنين لازم به ذكر است كه فريتهاي سختمغناطيس سراميكي، به لحاظ دارا بودن ميدانهاي پسماندزداي (Hc) قويتر در مقايسه با آهنرباهاي فلزي نظيرAlNiCo، ميتوانند در ابعاد كوچكتري، بدون اينكه مواجه با خطر ميدانهاي آهنربازدا باشند، تهيه شوند
فريتهاي سختمغناطيس سراميكي از نوع هگزاگونال، يك بخش از خانواده اكسيدهاي كمپلكس با فرمول عمومي MO.6Fe2O3 ميباشند كه MO معرف اكسيدهاي: باريم، استرانسيم، سرب و يا تركيبي از اين عناصر ميباشند. از مواد مهم تجارتي در اين گروه ميتوان به فريتهاي باريم با فرمول BaO.6Fe2O3 و فريت استرانسيم با فرمول SrO.6Fe2O3 اشاره كرد.
در اين راستا از افزودنيهاي مختلفي نظير Sio2 يا AL2O3 بمنظور افزايش ميدان پسماندزداي (Hc) و كمك زينتر، استفاده ميگردد. سراميكهاي مغناطيسي همچنين بر مبناي ميزان نظم ريزساختارشان كه در پروسه توليد قابل كنترل ميباشد، به دو گروه تقسيم ميشوند:
نوع اول مگنتهاي آنيزوتروپ (جهتدار)، كه داراي يك محور ترجيهي مغناطيسي ميباشند و نوع دوم مگنتهاي ايزوتروپ (غيرجهتدار)، كه داراي يك بافت ريزساختاري جهتدار نميباشند و خواص مشابهي را در جهات مختلف از خود نشان ميدهند. همچنين در مگنتهاي جهتدار آنيزوتروپ بخاطر وجود يك محور يكسان، انرژي مغناطيسي ماكزيمم ميباشد.
كاربرد مواد مغناطيسي دائم بر پاية عملكرد ويژه مغناطيسيشان ميباشد و در سيستمهاي فضانوردي، كامپيوتر، الكترونيك، پزشكي، صنعت خودروسازي، صنايع نظامي، وسايل انتقال اطلاعات و غيره مشاهده ميشوند. در واقع فريتهاي سخت مغناطيس سراميكي در بسياري از موارد مورد استفاده قرار ميگيرند: از اسباببازيهاي ساده و قفلهاي كابينت گرفته تا موتورهاي الكتريكي DC.
آهنرباهاي بزرگ در سپراتورهاي مغناطيسي براي تغليظ مينرالها و *****هاي آبي و آهنرباهاي كوچك در صفحات نمايشگر اطلاعات مورد استفاده قرار ميگيرند. در صنعت، آهنرباهاي دائم سراميكي به چندين گروه تقسيم ميشوند: سراميكهاي مغناطيسي مشهور به گروه 1، از مواد ارزان قيمت ساخته ميشوند و كاربردهايي نظير: قفلهاي ساده، كوپلهاي مغناطيسي هممحور براي كنتورهاي آب و ياتاقانهاي بدون اصطكاك در كنتورهاي برق را به خود اختصاص دادهاند.
سراميكهاي مغناطيسي مشهور به گروه 2، در موتورهاي DC مورد استفاده در خودروها، موتورهاي پلهاي (Stepper Motors ) و كوپلهاي مغناطيسي هممحور مورد استفاده قرارميگيرند.
سراميكهاي مغناطيسي مشهور به گروه 5 ، بصورت آهنرباهاي حلقهاي شكل در بلندگوها و جداكنندهاي مغناطيسي و ديسكهاي مورد استفاده در كوپلهاي مغناطيسي، مورد مصرف قرار ميگيرند.
سراميكهاي مغناطيسي مشهور به گروه 7 و 8، در موتورهاي DC ، موتورهاي Brushiess DC و ژنراتورها و محركهاي القايي خطي استفاده ميشوند
2- فريتهاي نرممغناطيس
مواد نرممغناطيس بطور كلي با اعمال ميدانهاي ضعيف مغناطيسي، خاصيت مغناطيسي از خود نشان ميدهند. وقتي نيروي اعمالي حذف ميشود، خاصيت مغناطيسي باقيمانده در آنها تضعيف ميگردد. اهميت نرممغناطيسها در بسياري از سيستمهاي الكتريكي و الكترونيكي مشهود است.
مواد نرممغناطيس در سيستمهاي توزيع نيرو، تغيير انرژي الكتريكي به مكانيكي و ارتباطات مايكروويو مورد استفاده قرار ميگيرند. آنها همچنين به عنوان مبدلهاي الكتريكي و مواد فعال جهت ذخيرهسازي اطلاعات در بسياري از سيستمهاي اطلاعرساني عمل ميكنند. بسياري از كاربردهاي جديد آنها در اثر بهبود خواص و ويژگيهاي اين مواد بوده است.
مواد اولية فريتهاي نرممغناطيس، اكسيدهاي سراميكي هموژني هستند كه اكسيد آهن به عنوان جزء اصلي آنها ميباشد. فريتها ميتوانند ساختارهاي كريستالي متفاوتي را دارا باشند.
بطور كلي 3 ساختار كريستالي براي فريتهاي تجاري امروزي شناخته شده است:
اولين كلاس داراي ساختار مگنتوپلامبايت هگزاگونالي است (مثل: BaFe12O19). دومين كلاس داراي ساختار گارنت ميباشد كه به گارنت مغناطيسي يا فريتهاي مايكروويو نيز شهرت دارد. فرمول عمومي اين گروه بصورت 3M2O3.5FeO3 يا M3Fe5O12 ميباشد. يونهاي فلزي در اين تركيب، در مقايسه با دو كلاس ديگر سه ظرفيتي هستند. در گارنتهاي مغناطيسيM، معمولاً ايتريم (Y)+3 يا يكي از يونهاي كمياب خاكيها نظير Gd+3 بصورت (Gd3Fe5O12) ميباشد.
سومين كلاس داراي ساختار اسپينلي ميباشد. در اينجا، اكسيدهاي آهن يا فلزاتي نظير: نيكل، منگنز، روي، منيزيم و كبالت بصورت منفرد يا تركيبي وجود دارند. كلاس اسپينلي نام خود را از مينرال غير مغناطيسي MgAl2o4 يا MgAl2o3 گرفته است و داراي ساختار مكعبي پيچيدهاي ميباشد. در اسپينلهاي مغناطيسي، يون دوظرفيتي Mg2+ ميتواند توسط Cu2+، Co2+، Fe2+، Zn2+، Li2+ ، Mn2+، Ni2+، و يا در بيشتر مواقع با تركيبي از اين يونها جايگزين گردد. يون Al3+ نيز ميتواند جانشين Fe3+ گردد.
اسپينلهاي مغناطيسي داراي فرمول عمومي MFe2O4 يا MO.Fe2O3 ميباشن
نرممغناطيسها همچنين بر اساس محدوده فركانسي نيز تقسيم بندي ميشوند:
فريتهاي غير مايكروويو براي فركانسهايي از محدوده شنوايي تا 500MHz
فريتهاي مايكروويو براي فركانسهايي در محدوده 100MHz-500GHz
فريتهاي غير مايكروويو خود به دو بخش زير تقسيم ميشوند:
فريتها با حلقه هيستريزيس مستطيلي شكل براي حافظههاي كامپيوتري
فريتهاي خطي(مركب از فريتهاي منگنز- روي و نيكل- روي) براي مبدلها و سلفها در *****ها