مدیریت ایمنی فرآیند، خطرات ناشی از نشر مواد خطرناک بدلیل نقص و خطر در فرآیند، دستور کار یا تجهیزات را شناسایی، ارزیابی و در نهایت حذف یا کنترل می کند. استانداردهای مدیریت ایمنی فرآیند، مواد شیمیایی خطرناک را مورد بررسی قرار می دهد و در واقع به افراد کمک می کند که از به وجود آمدن حوادث ناشی از نشر مواد خطرناک جلوگیری کنند. روند کار مدیریت ایمنی فرآیند براساس اجرای دقیق اجزای آن است. اجزای مدیریت ایمنی فرآیند عبارتند از: برنامه ریزی، تعاریف: شامل استفاده، ذخیره سازی، تولید، جابجایی و ترکیب آنها، مشارکت افراد، اطلاعات مربوط به ایمنی فرآیند، آنالیز خطر فرآیند، دستور العمل عملیات ها، آموزش افراد، مرور ایمنی قبل از راه اندازی، مدیریت تغییر، بررسی حوادث، طرح های اورژانسی و ممیزی ها.
مشارکت و آموزش کارکنان
یکی از اصول مدیریت فرآیند ایمنی وجود مشارکت مداوم کارفرمایان با کارکنان است، به این صورت که از نقطه نظرات و پیشنهادات آنها برای پیشبرد برنامه های مدیریت ایمنی فرآیند و شناسایی خطرات استفاده شود. در مقابل، کارفرمایان نیز بایستی آموزش ها و برنامه های لازم را برای ارتقای دانش ایمنی و بهداشتی شغلی در نظر بگیرند و آنها را عملی کنند.
اطلاعات ایمنی فرآیند (Process Safety Information)
PSI شامل اطلاعات کلی در مورد شیمی فرآیند، تکنولوژی فرآیند و تجهیزات فرآیند است که برای اجرای مناسب مدیریت ایمنی فرآیند و نیز تجزیه و تحلیل خطرات موجود در فرآیند، وجود این اطلاعات حیاتی است. PSI بر اساس استاندارد OSHA در سه مرحله زیر مورد بررسی قرار می گیرد: مخاطرات مربوط به مواد شیمیایی، تکنولوژی فرآیند و تجهیزات فرآیند.
اطلاعات مربوط به مواد شیمیایی خطرناک
اطلاعات مربوط به سموم
بیشتر سموم به عنوان مواد شیمیایی خطرناک شناخته می شوند و داشتن اطلاعاتی در مورد غلظت و مقدار آنها حائز اهمیت است. از جمله اطلاعات مربوط به سموم می توان، به دُوزِ کشنده (LD 50) ، غلظت کشنده (LC 50) ، محدوده آستانه (TLV) ، حد مجاز تماس (PEL) و محدوده بهداشتی ماده خطرناک (IDLH) اشاره کرد که این مقادیر در برگ های ایمنی مواد (MSDS) و یا خواص خطرناک مواد صنعتی (SAX) یافت می شود. علاوه برداشتن اطلاعات در مورد حد مجاز تماس و غلظت سموم، داشتن اطلاعات فیزیکی از سموم نیز مهم است، چرا که این اطلاعات حاوی رفتارهای گوناگون مواد شیمیایی در محیط های مختلف است. از آن جمله می توان به دمای نقطه جوش، نقطه انجماد، گراویتی مایع، فشار بخار، حلالیت در آب، نسبت بخار شدن آن در مقایسه با مواد دیگر و نیز ظاهر مواد از نظر رنگ و جنس اشاره کرد.
اطلاعات مربوط به واکنش ها
این اطلاعات حاوی چگونگی واکنش دادن یک ماده با ماده دیگر یا پایداری و ناسازگاری با مواد دیگر است که از آن جمله می توان به واکنش اسیدها و بازها، اکسید شدن فلزات و احیای آنها اشاره کرد.
اطلاعات مربوط به خوردگی
این سری شامل اطلاعاتی در مورد مواد فلزی و خطراتی از جمله خوردگی است و اغلب مواردی که حاوی اطلاعات فیزیکی، شیمیایی و میزان واکنش دادن مواد شیمیایی است، اطلاعات مربوط به خوردگی را نیز دارا خواهد بود.
اطلاعات مربوط به پایداری و دمای مواد
این اطلاعات مربوط میزان پتانسیل و توانایی آتش و انفجار مواد شیمیایی و شامل مواردی مانند محدوده اشتعال (UEL، LEL)، و دمای اشتعال (AIT) است. این اطلاعات نیز در برگ های ایمنی مواد (MSDS) و استانداردهای ایمنی و حفاظت شغلی یافت می شود.
اطلاعات خطرات مخلوط کردن مواد شیمیایی ناسازگار
این اطلاعات در مورد مخلوط های انفجار زا و حادثه ساز از مواد شیمیایی مختلفی است که در امور مربوط به عملیات یا تعمیرات اتفاق می افتد. به عنوان مثال بسیاری از مواد شیمیایی در مخازن و یا در راکتورها با یکدیگر ترکیب می شوند و یا در بعضی از شرایط عملیاتی لوله ها مانند تغییر مواد داخل لوله ها یا تمیز کردن داخل لوله ها، ترکیب دو ماده شیمیایی را خواهیم داشت که ممکن است خطر آفرین باشد.
تکنولوژی فرآیند
از ابزارهای مهم در تکنولوژی فرآیند، دیاگرام های دستگاهها و یا دیاگرام های فرآیند PED و دیاگرام های ابزار دقیق و لوله (P& ID s) است که شامل نقشه اصلی فرآیندها، تجهیزات و اتصالات جریانهای فرآیند، اجزای جریان ها، دما و فشار، عملکرد لوله ها و سایر سیستم های کنترلی و نمایشگرهای دقیق فرآیند است.
تکنولوژی فرآیند را می توان به این دو بخش تقسیم کرد: شیمی فر آیند: این اطلاعات در مورد چگونگی واکنش دادن مواد شیمیایی برای تولید محصول مورد نیاز است که در آنها تعریف ورودی و خروجی سیستم و خواص آنها، معادلات شیمیایی مربوطه، ضایعات فرآیند، سیستم های جانبی فرآیند و تعیین گرمادهی و گرماگیری بایستی مورد توجه قرار گیرد.
این اطلاعات در مورد چگونگی واکنش دادن مواد شیمیایی برای تولید محصول مورد نیاز است که در آنها تعریف ورودی و خروجی سیستم و خواص آنها، معادلات شیمیایی مربوطه، ضایعات فرآیند، سیستم های جانبی فرآیند و تعیین گرمادهی و گرماگیری بایستی مورد توجه قرار گیرد.
تعیین محدوده های ایمنی برای پارامترهای فرآیند: ضروری است تا بخشی از اطلاعات، محدوده پارامترهای فرآیند در شرایط نرمال عملیاتی را تعیین کند. از جمله پارامترهای فرآیند می توان به جریان، فشار، دما، ارتفاع(سطح)، نوع فاز و ترکیب اجزا اشاره کرد. همچنین مقدار طراحی شده برای هر پارامتر بایستی به طور واضح برای فرآیند مشخص شود. PFD ها برروی نمودارها نیز اطلاعات مربوط به پارامترهای فرآیند بسته به نوع تجهیز در ارتباط با پارامترها را مشخص می کنند. PFD ها نسبت به دیگر داده ها، می توانند اطلاعات مفیدتری در مورد تکنولوژی صنعت ارایه دهند.
مشارکت و آموزش کارکنان
یکی از اصول مدیریت فرآیند ایمنی وجود مشارکت مداوم کارفرمایان با کارکنان است، به این صورت که از نقطه نظرات و پیشنهادات آنها برای پیشبرد برنامه های مدیریت ایمنی فرآیند و شناسایی خطرات استفاده شود. در مقابل، کارفرمایان نیز بایستی آموزش ها و برنامه های لازم را برای ارتقای دانش ایمنی و بهداشتی شغلی در نظر بگیرند و آنها را عملی کنند.
اطلاعات ایمنی فرآیند (Process Safety Information)
PSI شامل اطلاعات کلی در مورد شیمی فرآیند، تکنولوژی فرآیند و تجهیزات فرآیند است که برای اجرای مناسب مدیریت ایمنی فرآیند و نیز تجزیه و تحلیل خطرات موجود در فرآیند، وجود این اطلاعات حیاتی است. PSI بر اساس استاندارد OSHA در سه مرحله زیر مورد بررسی قرار می گیرد: مخاطرات مربوط به مواد شیمیایی، تکنولوژی فرآیند و تجهیزات فرآیند.
اطلاعات مربوط به مواد شیمیایی خطرناک
اطلاعات مربوط به سموم
بیشتر سموم به عنوان مواد شیمیایی خطرناک شناخته می شوند و داشتن اطلاعاتی در مورد غلظت و مقدار آنها حائز اهمیت است. از جمله اطلاعات مربوط به سموم می توان، به دُوزِ کشنده (LD 50) ، غلظت کشنده (LC 50) ، محدوده آستانه (TLV) ، حد مجاز تماس (PEL) و محدوده بهداشتی ماده خطرناک (IDLH) اشاره کرد که این مقادیر در برگ های ایمنی مواد (MSDS) و یا خواص خطرناک مواد صنعتی (SAX) یافت می شود. علاوه برداشتن اطلاعات در مورد حد مجاز تماس و غلظت سموم، داشتن اطلاعات فیزیکی از سموم نیز مهم است، چرا که این اطلاعات حاوی رفتارهای گوناگون مواد شیمیایی در محیط های مختلف است. از آن جمله می توان به دمای نقطه جوش، نقطه انجماد، گراویتی مایع، فشار بخار، حلالیت در آب، نسبت بخار شدن آن در مقایسه با مواد دیگر و نیز ظاهر مواد از نظر رنگ و جنس اشاره کرد.
اطلاعات مربوط به واکنش ها
این اطلاعات حاوی چگونگی واکنش دادن یک ماده با ماده دیگر یا پایداری و ناسازگاری با مواد دیگر است که از آن جمله می توان به واکنش اسیدها و بازها، اکسید شدن فلزات و احیای آنها اشاره کرد.
اطلاعات مربوط به خوردگی
این سری شامل اطلاعاتی در مورد مواد فلزی و خطراتی از جمله خوردگی است و اغلب مواردی که حاوی اطلاعات فیزیکی، شیمیایی و میزان واکنش دادن مواد شیمیایی است، اطلاعات مربوط به خوردگی را نیز دارا خواهد بود.
اطلاعات مربوط به پایداری و دمای مواد
این اطلاعات مربوط میزان پتانسیل و توانایی آتش و انفجار مواد شیمیایی و شامل مواردی مانند محدوده اشتعال (UEL، LEL)، و دمای اشتعال (AIT) است. این اطلاعات نیز در برگ های ایمنی مواد (MSDS) و استانداردهای ایمنی و حفاظت شغلی یافت می شود.
اطلاعات خطرات مخلوط کردن مواد شیمیایی ناسازگار
این اطلاعات در مورد مخلوط های انفجار زا و حادثه ساز از مواد شیمیایی مختلفی است که در امور مربوط به عملیات یا تعمیرات اتفاق می افتد. به عنوان مثال بسیاری از مواد شیمیایی در مخازن و یا در راکتورها با یکدیگر ترکیب می شوند و یا در بعضی از شرایط عملیاتی لوله ها مانند تغییر مواد داخل لوله ها یا تمیز کردن داخل لوله ها، ترکیب دو ماده شیمیایی را خواهیم داشت که ممکن است خطر آفرین باشد.
تکنولوژی فرآیند
از ابزارهای مهم در تکنولوژی فرآیند، دیاگرام های دستگاهها و یا دیاگرام های فرآیند PED و دیاگرام های ابزار دقیق و لوله (P& ID s) است که شامل نقشه اصلی فرآیندها، تجهیزات و اتصالات جریانهای فرآیند، اجزای جریان ها، دما و فشار، عملکرد لوله ها و سایر سیستم های کنترلی و نمایشگرهای دقیق فرآیند است.
تکنولوژی فرآیند را می توان به این دو بخش تقسیم کرد: شیمی فر آیند: این اطلاعات در مورد چگونگی واکنش دادن مواد شیمیایی برای تولید محصول مورد نیاز است که در آنها تعریف ورودی و خروجی سیستم و خواص آنها، معادلات شیمیایی مربوطه، ضایعات فرآیند، سیستم های جانبی فرآیند و تعیین گرمادهی و گرماگیری بایستی مورد توجه قرار گیرد.
این اطلاعات در مورد چگونگی واکنش دادن مواد شیمیایی برای تولید محصول مورد نیاز است که در آنها تعریف ورودی و خروجی سیستم و خواص آنها، معادلات شیمیایی مربوطه، ضایعات فرآیند، سیستم های جانبی فرآیند و تعیین گرمادهی و گرماگیری بایستی مورد توجه قرار گیرد.
تعیین محدوده های ایمنی برای پارامترهای فرآیند: ضروری است تا بخشی از اطلاعات، محدوده پارامترهای فرآیند در شرایط نرمال عملیاتی را تعیین کند. از جمله پارامترهای فرآیند می توان به جریان، فشار، دما، ارتفاع(سطح)، نوع فاز و ترکیب اجزا اشاره کرد. همچنین مقدار طراحی شده برای هر پارامتر بایستی به طور واضح برای فرآیند مشخص شود. PFD ها برروی نمودارها نیز اطلاعات مربوط به پارامترهای فرآیند بسته به نوع تجهیز در ارتباط با پارامترها را مشخص می کنند. PFD ها نسبت به دیگر داده ها، می توانند اطلاعات مفیدتری در مورد تکنولوژی صنعت ارایه دهند.