omidvarshoei
عضو جدید
جشن حنوکا
حنوکا به زبان عبری به معنای افتتاح یا گشایش است و نام جشنی است که یهودیان به مناسبت بازگشایی بیت همیقداش (بیت المقدس) و آزادی اورشلیم از تصرف یونانی ها ( در سال 164 ق. م)برگزار می کنند. حنوکا تقریبا دو ماه پس از پایان عید سوکوت، در روز 25 ماه عبرى کیسلو، جشن هشت روزه حنوکا آغاز مى گردد. در این هشت روز در منورا (شمعدان) مخصوص شمع روشن می کنند تا معجزه جشن حنوکا یاد آوری شود. بنابر این حنوکا جشنى یهودى است که در آن شمع روشن مى کنند. این جشن ریشه اى غیر کتابى دارد و یادآور داستان معجزه اى است که مربوط مى شود به پیروزى مکابیان بر حاکمان سلوکى فلسطین در حدود سال 165 ق م. مطابق آنچه در تلمود آمده است وقتى که حشمونائیم (یا همان مکابیان) خواستند پس از مدت ها دوباره معبد را بازگشایى کنند فقط توانستند به ظرف کوچکى از روغن که هنوز مهر کاهن اعظم را برخود داشت و در نتیجه از ناپاکى به دور مانده بود، دست یابند. این مقدار اندک روغن حداکثر بیش از یک روز نمى توانست دوام داشته باشد اما در عمل براى مدت هشت روز در حال سوختن بود و در نتیجه این امکان را فراهم آورد تا روغن پاک جدیدى تهیه شود. در سال بعد از این رویداد این روزها را روزهاى عید اعلام کردند. در کتاب هاى اول و دوم مکابیان که در آنها یا این جشن فقط یادبود تقدیس دوباره معبد است و یا مطابق الگوى جشن هاى هشت روزه دوران سلیمان براى پایان گرفتن ساختمان معبد انجام مى گیرد. روایت تقریبا متفاوتى از این داستان ارائه شده است. گزارشى که در کتاب هاى مکابیان آمده است همچنین هشت روز این عید را با هشت روز سوکوت که در آن سربازان مکابى قادر به جشن گرفتن نبودند، پیوند مى دهد. در یکى از منابع میدراشى تاریخ زمانى جشن حنوکا با برپایى خیمه عهد به دست موسى در بیابان ربط داده شده است. برپایى خیمه عهد مى بایست در 25 کیسلو رخ مى داد اما به تأخیر افتاده بود. مشیت الاهى چنین قرار گرفت که حشمونائیان معبد را در این تاریخ بازگشایى کنند. یهودیت سنتى دیدگاه تلمود را درباره منشأ و معناى حنوکا پذیرفته است و مبناى رسم روشن کردن شمع به مدت هشت روز در این عید نیز همین دیدگاه است، اما به نظر نمى رسد از مضامین اصلى عل هنیسیم که دعاى ویژه حنوکا است و در آخر کتاب نماز آورده مى شود، باشد. در این دعا فقط پیروزى، بازگشایى و تقدیس دوباره معبد و ضرورت شکرگزارى خدا، به عنوان مضامین اصلى حنوکا، مطرح اند.
* علت جشن
اگر از زبانى که در نماز یهودى به کار گرفته شده است کمک بگیریم باید گفت چیزى که به خاطر آن جشن گرفته مى شود پیروزى نظامى مکابیان و یا حتى بازگشایى دوباره معبد نیست. بلکه علت جشن معجزه اى به دست خدا است که باعث شد چنان ظرف روغن کوچکى براى مدتى طولانى روشن بماند و در نتیجه مسلم شود که این واقعه از ارزشى دینى برخوردار است.
* جنبه آیینى برجسته حنوکا
جنبه آیینى برجسته حنوکا روشن کردن شمع است: یک شمع در روز اول، دو شمع در دومین روز و همین طور هشت شمع در آخرین شب و به دنبال آن خواندن سرود ماعوز صور. این امر باعث به وجود آمدن اثر هنری و دینی کاملی بنام منورا شده است که شمعدانی هشت شاخه است. در اسرائیل منورا به حنوکیا معروف است. اگرچه معمولا برای این کار از شمعهایی که رنگهای خاصی دارند، استفاده می شود. اما یهودیان متعبد می کوشند از روغن زیتون و چند فتیله استفاده کنند، زیرا در معجزه یاد شده، از ظرف روغن زیتون سخن گفته شده است. باید شمعهای حنوکا را جلوی در یا کنار پنجره روشن کرد تا عابران بتوانند آنها را ببینند و بدین ترتیب آن معجزه در میان همگان معروف شود. حنوکا عید به معنای واقعی آن نیست، زیرا نه منعی از کارهای دنیایی و غیر مقدس در کار است و نه قیدوش یا تقدیسی که عید را با آن آغاز کنند. در واقع اگرچه به مرور زمان آداب غذایی مختلفی مانند خوردن شیرینی ها و کلوچه های پنیری بوجود آمده اند، اما باید دانست که توصیه ای برای خوردن خوراکی های خاص در این جشن وجود ندارد. در ایام عید به بچه ها پول هدیه می دهند و آنها را تشویق به بازی کردن با گردونه های خاصی (به بودایی دریدل و به عبری سویوون) می کنند که در کناره های آن آلف بت عبرى نگاشته شده است. بزرگترها نیز، گرچه مقامات هلاخایى چندان نمى پسندند، عادت کرده اند که به ورق بازى بپردازند. در اسرائیل جدید بیش از مضامین مرتبط با معجزه الاهى، بر شورش قهرمانانه مکابیان تأکید مى شود، زیرا این شورش باعث استقلال دوباره آنان از حاکمان خارجى شده بود. به همین سبب نیز سکولاریست هاى اسرائیلى به راحتى به این جنبه عید حنوکا گرایش مى یابند. بدین ترتیب روشن کردن شمع حنوکا هم در میان بخش هاى دینى و هم در میان بخش هاى غیردینى جامعه اسرائیلى رواج یافته است. اگرچه زمان حنوکا نزدیک انقلاب زمستانى قرار دارد اما در مجموع تلاش چندانى براى پیوند زدن این جشن نور با مضامین نور و تاریکى مشهود در طبیعت صورت نگرفته است. حاخام یهودا لوئو پراگى در قرن شانزدهم، تنها الاهیدانى است که از این گونه نکات یاد کرده است; باید دانست مناسب همان است که ورود نور به جهان در بیست و پنجم کیسلو صورت گرفته باشد. زیرا در سه ماه پیش از آن، نور خورشید همواره در حال ضعیف شدن بوده است. از آن زمان به بعد است که نور بیشتر مى شود.
2- فاصله میان حنوکا و پوریم
تقریبا یک هفته بعد از حنوکا روزه روزانه اى گرفته می شود که عسارا بطوت، یعنی « دهم طوت» نام دارد. این روزه به یاد روزی است که در آن بخت النصر محاصره اورشلیم را آغاز کرد. از آنجا که طوت دهمین ماه از ماه نیسان است که خروج از مصر در آن صورت گرفت، تلمود چنین استنباط کرده است که این همان تعبیر «روزه ماه دهم» است که در کتاب زکریاى نبى (8: 19) آمده است. همانند همه روزه هاى کوچک این روزه نیز از سحر تا دم شب به طول مى انجامد ولى از یک جهت این روزه از روزه هاى دیگر متمایز است و آن اینکه اگر در جمعه واقع شود با آنکه معمولا روزه گرفتن روز پیش از شبات ممنوع است اما روزه در همان روز و بدون هیچ تغییرى گرفته مى شود. این امر از آن رو است که در کتاب یحزقل درباره روزى که شاه بابل اورشلیم را محاصره کرده بود آمده است: «نام این روز را براى خود بنویس. نام همین روز را. » این بدان معنا است که نباید این روز را پس و پیش کرد بلکه باید در همان تاریخ درست آن یادبودش را انجام داد. دو ماه پس از آن، عید سال نوى درختان را جشن مى گیرند. این جشن در پانزدهم شواط واقع مى شود و در آن روزه گرفتن ممنوع است و دعاهاى توبه اى نیز از نماز کنیسه حذف مى شوند. مرسوم است که در این عید میوه صرف شود، به ویژه میوه هاى مخصوصى مانند انگور، انجیر، انار، زیتون و خرما که درکتاب مقدس با سرزمین مقدس پیوند خورده است. طو بیشواط، که ازجشن هاى معروف شمرده مى شود، در اسرائیل جدید به زمانى مخصوص انجام تشریفات درخت کارى تبدیل شده است و در آن دانش آموزان سراسر کشور مشارکت مى جویند. طو بیشواط نزد یهودیان متعبد و غیر سکولار نیز مهم شمرده مى شود; زیرا میوه هایى که پس از آن تاریخ شکوفه مى زنند از حیث قوانین شرعى مربوط به عشریه و دیگر قوانین مرتبط با امور کشاورزى، متعلق به سال جدید خواهند بود.
* ایلانوت یا جشن درختان
ایلانوت یا جشن درختان، یکی از اعیاد یهود است. ایلانوت تقدیس و بزرگداشت درختان و گیاهان و آفریننده ی آنها در دین یهود است. یهودیان، همه ساله در پانزدهمین روز از ماه شواط، میوه های مختلف را با خواندن دعاهای مخصوص می خورند و خداوند بزرگ که جهان هستی را با این همه شگفتی و تنوع آفریده است، سپاس می گذارند. از میوه هایی که در شب ایلانوت خورده می شود: زیتون، خرما، انگور(کشمش)، انار، انجیر، جو و گندم که دارای اهمیت خاصی هستند، در رأس قرار دارند. فلسفه کلی مراسم ایلانوت، برکت دادن محصولات درختی و زمینی است و با گفتن براخا (دعا) همگی خواستار آن می شوند که درختان در سال آینده، هر چه بیشتر پرثمر گردند. در تلمود، پانزدهمین روز از ماه عبری شواط، آغاز سال درختان و روز سرنوشت آنان نام گرفته است و این روز، مناسبت ترین تاریخ برای آغاز درختکاری تشخیص داده شده است. در کتب مقدس یهود، از قوانین بسیاری مبنی بر عدالت اجتماعی مربوط به زمین و کشاورزی و کاشتن درختان و حفظ اصالت طبیعت سخن رفته است. در تورات مقدس، «کتاب لاویان فصل 19 آیه 23»، کاشتن درختان به صورت یک فرمان تاکید شده است: «هنگامی که وارد سرزمین می شوید از هر نوع درخت های خوراکی غرس کنید». علمای یهود نیز درختکاری را توصیه نموده اند تا جایی که ربان یوحانان بن زکای دانشمند و رهبر بزرگ یهودیان پس از خرابی معبد دوم در تلمود می گوید: «اگر درختی را به قصد کاشتن در دست داشتی و به تو بگویند که ماشیح (ناجی جهان) ظهور کرده است، ابتدا درخت را در زمین بنشان سپس به استقبال ماشیح برو». کار کشاورزی از همان زمانی شروع شده که خداوند، آدم را آفرید و او با کار روی زمین محصول به دست آورد و یا حضرت نوح که وسایل شخم زنی را برای انسان ها اختراع کرد و بعد از طوفان نیز تاکستانی را غرس نمود و یا حضرت ابراهیم که مهمانان خود را دعوت می نمود تا در زیر درخت استراحت کنند و یا حضرت موسی در ساده ترین گیاهان یعنی در یک «بته خار» در حال سوختن، جلال خداوند را مشاهده کرد و به پیامبری برگزیده شد.
* مراسم ها:
1- در 15 ماه عبری شواط در نمازهای صبح و بعدازظهر، ویدوی (اعتراف به گناه) از نماز حذف می شود.
2- گرفتن روزه ی دسته جمعی و مراسم گریه و زاری مجاز نیست.
3- چنان چه داماد در این روز بخواهد مراسم عقد به جا بیاورد از گرفتن روزه معاف است.
4- از دیگر مراسم ایلانوت گرد آمدن افراد خانواده و خوردن انواع میوه ها همراه با براخا (دعای شکرانه) است. هم چنین مرسوم است متنی از تورات (مرحله سوم آفرینش بوجود آمدن گیاهان کتاب پیدایش فصل اول آیه 9 تا 13) و نیز بخشی از میشنا (تورات شفاهی) و زوهر(کتاب عرفانی یهود) قرائت می شود و با انجام مراسم ایلانوت، ضمن این که سال پر برکتی را برای درختان آرزو می کنند در حفظ سنت های یهودی می کوشند.
3- پوریم و ماه ادار
ماه ادار (مطابق با بهمن/ اسفند) که در چهاردهم آن جشن پوریم قرار مى گیرد، پرشور و شادى ترین ماه سال یهودى است. آن چنان که تلمود مى گوید: «وقتى که ادار فرا مى رسد باید بسیار شادمانى کرد».
* جشن پوریم
طبق مندرجات کتب مقدس یهود حدود 24 قرن پیش «احشوروش» (در زبان عبری) که به مدت 14 سال (3393 تا 3407 عبری- 367 تا 353 ق. م) بر ایران پادشاهی میکرد، در سال سوم سلطنتش در جشنی که برای نشان دادن اقتدار سلطنتی خود ترتیب میدهد، با غضب بر ملکة وقت- «وشتی»، او را بر کنار کرده و در جستجویی در تمام سرزمین ایران، دختری یهودی به نام «استر» را جانشین ملکه قبلی مینماید. «مردخای» پسرعموی استر و پیشوای دینی یهودیان ایران که به دربار سلطنتی راه دارد، با یکی از وزرای مشرک پادشاه به نام «هامان» در مرام و عقیده اختلاف نظر پیدا کرده و حاضر به تعظیم در برابر بت او و پذیرش عقاید الحادی نمیگردد. هامان این رفتار مردخای را به عنوان نمایندة تفکر یهود، توهین و تمرد به خود تلقی کرده و توطئهای را علیه یهودیان آن زمان با جلب نظر احشوروش، طرح ریزی میکند. او به همین منظور، قرعه انداخته و سیزدهم ماه عبری ادار سال 3405 عبری (3550 ق م) را (که ماه تولد و وفات حضرت موسی است) برای اجرای حکم قتل عام یهودیان انتخاب میکند (واژة پوریم - از ریشة پور- به معنای قرعه اقتباس شده است). مردخای با آگاهی از این نقشة شیطانی، از استر تقاضا میکند تا با استفاده از مقام خود، در رفع این خطر تلاش کند. یهودیان به توصیة استر و مردخای، سه روز، روزه (تعنیت) میگیرند و با دعا به رحمت ا. لهی متوسل میشوند. استر نیز موفق میشود که نظر پادشاه را به حقیقت معطوف و خطر را از یهودیان دور کند. شرح کامل این واقعه در یکی از کتب مقدسه یهود به نام «مگیلت (تومار) استر» درج شده است. یهودیان، روز سیزدهم ماه ادار (دوم) را به یاد روزه یهودیان آن زمان، روزه (تعنیت) میگیرند و مراسم جشنی را نیز به مناسبت این معجزة الهی در روزهای 14 و 15 ادار برگزار میکنند. قرائت تومار استر در دو نوبت، ارسال هدایایی خوراکی برای دوستان و کمک به مستمندان از فرایض دینی این جشن به شمار میرود.
* مهمترین پیام واقعه پوریم و تومار استر
به عنوان مهمترین پیام واقعه پوریم و تومار استر، می توان به تقدیر الهی اشاره کرد که در پوشش جریاناتی به ظاهر اتفاقی و عادی، به اعمال و نیات انسانها پاسخ میدهد و وقایع را متناسب با رفتار آنها، تنظیم مینماید. گاه این مقدرات در ابتدا غیر قابل درک و عجیب به نظر می رسند اما گذشت زمان و نگاهی کلی به تاریخ، تصویری زیبا از این حکمت و هدایت ا. لهی به دست میدهد.
* اعمال و مراسم مربوط به جشن پوریم
بنا به سنت یهود، تولد و نیز مرگ موسى در هفتم ماه ادار واقع شده است. رسم است که افراد یهودى دست اندرکار امور کفن و دفن که به آنها حورا قدیشا مى گویند در طى آن روز روزه مى گیرند و با فرا رسیدن شب روزه خود را با سورى پرتشریفات به پایان مى رسانند. از آنجا که مطابق تفسیر یهودى گزارش کتاب مقدس از مرگ موسى ،خدا خود به دفن موسى اقدام کرده و «کسى محل دفن او را نمى داند» (دواریم 34: 6) برپایى مراسمى نیز به یادبود سربازان یهودى اى که قبرشان ناشناخته است در این روز رسم شده است. در بیشتر جاها جشن پوریم در چهاردهم ادار انجام مى شود اما در شهرهایى که داراى سابقه اى مرتبط با دوران یهوشوئع هستند و در پیشینه آنها یاد شده است که داراى دیوار بوده اند پوریم را در پانزدهم این ماه جشن مى گیرند. دلیل این امر آن است که، همچنان که در کتاب استر (9: 18) آمده است، یهودیان شوش پایتخت پارس در روز پانزدهم جشن مى گرفتند; ساکنان شهرهاى یادشده نیز همین گونه عمل مى کنند تا شهرهاى قدیم اسرائیل کوچک شمرده نشوند. احتساب تاریخ شهرهاى دیواردار از زمان یهوشوئع را بدین دلیل دانسته اند که در واقع در روزگار اسارت بابلى، که زمان وقوع داستان پوریم است، شهرهاى اسرائیل در حال ویرانى به سر مى برده اند. روز پیش از پوریم روزه اى مى گیرند، معروف به تعنیت استر، یعنى روزه استر، که در همه جا در روز سیزدهم ادار و به یادبود روزه اى انجام مى گیرد که پیش از زمان ملاقات استر با پادشاه از سوی خود استر و دیگر یهودیان به مدت سه روز بجا آورده شده بود(15:4). این روزه خاص در تلمود ذکر نشده است و پیش از دوران گائون ها نشانی از آن در دست نیست. پوریم و همچنین حنوکا، یک عید اصیل یا یوم طوو نیست و اگرچه معمولا از کارکردن در این روز نهی می شود، اما کار کردن مجاز است. امور عمده این روز عبارت اند از خواندن مگیلا (اصطلاحى که از نام طومار دست نوشته کتاب استر گرفته شده است) یک بار در شامگاه و یک بار نیز در طول روز; اضافه کردن دعایى خاص پوریم در نماز; خیرات کردن به محتاجان و فرستادن هدایاى خوراکى براى یکى از دوستان یا همسایگان; و غذاى عید که باید آن را در عصر صرف کرد. به یهودیان توصیه شده است که آن قدر مشروبات الکلى مصرف کنند که دیگر برایشان تمایزى میان «درود بر مردخاى» (قهرمان داستان پوریم) و «مرگ بر هامان» (نقش منفى آن داستان) باقى نماند. برخى از مراجع این خواسته را به معناى لفظى حقیقى آن تفسیر نمى کنند بلکه مى گویند کافى است اندکى بیش از معمول نوشیده شود و سپس باید خوابید تا بدین ترتیب نتوان تمایز میان مردخاى و هامان را درک کرد. این مسئله که یهودیتى که در عموم موارد در آیین ها و مناسک خود از لحنى متین برخوردار است چرا باید مشتمل بر چنین توصیه اى باشد که قوه تشخیص آدمى را کور مى کند در مکتوبات هلاخایى و قبالایى به تفصیل شرح داده شده است. به نظر برخى، مصرف نوشابه هاى الکلى به نشانه آزادى یهودیان در داستان پوریم است، آن چنان که در جشن هاى نوشانوش مختلفى که پادشاه پارس نیز در آنها شرکت داشته است حکایت از همین قرار بوده است. کسانى دیگر بر جنبه عرفانى ترى تأکید مىورزند: یعنى از میان رفتن تمایزى که در جهان عادى روزمره میان خیر و شر، و مثلا مردخاى و هامان برقرار است و رسیدن به مرحله اى که ناسازها با هم متحد مى شوند. گرداگرد این خواسته هاى هلاخایى مجموعه اى از آداب رشد کرده است که حال و هوایى بسیار کارناوال گونه به پوریم داده است. یهودیان نقاب و لباس مبدل مى پوشند، و مردان و زنان، با آنکه در حالت عادى ممنوع است، جامه هاى یکدیگر را بر تن مى کنند. بچه ها با لباس هاى مبدل و در حالى که به اجراى نقش هایى معمولا متناسب با محتواى داستان استر مى پردازند از خانه اى به خانه دیگر مى روند و براى امور خیریه پول جمع مى کنند. این کار به نمایش پوریم معروف شده است. دانش آموزان برای معلمان خویش هجویه می نویسند و از تعالیم یهودی تفسیرهای خنک و خنده داری ارائه می دهند. هرگاه در خواندن مگیلا از هامان یاد می شود، جمعیت حاضر به سر و صدا و پایکوبی پرداخته، برای تحقیر نام هامان تا آنجا که می توانند شلوغ می کنند. معمولا در این روز کلوچه هایی سه گوش و پر از خشخاش که بین مردم به « گوش هامان » ( یا در بودایی به هامان تاشن ) معروف اند صرف می شود. در میان جشن های یهودی پوریم ذاتا از همه غیر دینی تر است، زیرا در کتاب استر اشاره مستقیمی به خدا دیده نمی شود. همچنین پوریم جشنی بسیار عامیانه و مردمی است. در اسرائیل جدید پوریم به شکل کارناوالی ملی جشن گرفته می شود که در آن سکوهای نمایشی بزرگی به دنبال هم در خیابان های تل آویو به راه می افتند. در سال کبیسه یهودی یک ماه اضافی پس از ادار در تقویم گنجانده می شود که به ادار شنی(یعنى «ادار دوم») معروف است. در چنین وضعیتى در واقع همین ماه اضافى ماه ادار شمرده مى شود و پوریم را در طى آن جشن مى گیرند.
حنوکا به زبان عبری به معنای افتتاح یا گشایش است و نام جشنی است که یهودیان به مناسبت بازگشایی بیت همیقداش (بیت المقدس) و آزادی اورشلیم از تصرف یونانی ها ( در سال 164 ق. م)برگزار می کنند. حنوکا تقریبا دو ماه پس از پایان عید سوکوت، در روز 25 ماه عبرى کیسلو، جشن هشت روزه حنوکا آغاز مى گردد. در این هشت روز در منورا (شمعدان) مخصوص شمع روشن می کنند تا معجزه جشن حنوکا یاد آوری شود. بنابر این حنوکا جشنى یهودى است که در آن شمع روشن مى کنند. این جشن ریشه اى غیر کتابى دارد و یادآور داستان معجزه اى است که مربوط مى شود به پیروزى مکابیان بر حاکمان سلوکى فلسطین در حدود سال 165 ق م. مطابق آنچه در تلمود آمده است وقتى که حشمونائیم (یا همان مکابیان) خواستند پس از مدت ها دوباره معبد را بازگشایى کنند فقط توانستند به ظرف کوچکى از روغن که هنوز مهر کاهن اعظم را برخود داشت و در نتیجه از ناپاکى به دور مانده بود، دست یابند. این مقدار اندک روغن حداکثر بیش از یک روز نمى توانست دوام داشته باشد اما در عمل براى مدت هشت روز در حال سوختن بود و در نتیجه این امکان را فراهم آورد تا روغن پاک جدیدى تهیه شود. در سال بعد از این رویداد این روزها را روزهاى عید اعلام کردند. در کتاب هاى اول و دوم مکابیان که در آنها یا این جشن فقط یادبود تقدیس دوباره معبد است و یا مطابق الگوى جشن هاى هشت روزه دوران سلیمان براى پایان گرفتن ساختمان معبد انجام مى گیرد. روایت تقریبا متفاوتى از این داستان ارائه شده است. گزارشى که در کتاب هاى مکابیان آمده است همچنین هشت روز این عید را با هشت روز سوکوت که در آن سربازان مکابى قادر به جشن گرفتن نبودند، پیوند مى دهد. در یکى از منابع میدراشى تاریخ زمانى جشن حنوکا با برپایى خیمه عهد به دست موسى در بیابان ربط داده شده است. برپایى خیمه عهد مى بایست در 25 کیسلو رخ مى داد اما به تأخیر افتاده بود. مشیت الاهى چنین قرار گرفت که حشمونائیان معبد را در این تاریخ بازگشایى کنند. یهودیت سنتى دیدگاه تلمود را درباره منشأ و معناى حنوکا پذیرفته است و مبناى رسم روشن کردن شمع به مدت هشت روز در این عید نیز همین دیدگاه است، اما به نظر نمى رسد از مضامین اصلى عل هنیسیم که دعاى ویژه حنوکا است و در آخر کتاب نماز آورده مى شود، باشد. در این دعا فقط پیروزى، بازگشایى و تقدیس دوباره معبد و ضرورت شکرگزارى خدا، به عنوان مضامین اصلى حنوکا، مطرح اند.
* علت جشن
اگر از زبانى که در نماز یهودى به کار گرفته شده است کمک بگیریم باید گفت چیزى که به خاطر آن جشن گرفته مى شود پیروزى نظامى مکابیان و یا حتى بازگشایى دوباره معبد نیست. بلکه علت جشن معجزه اى به دست خدا است که باعث شد چنان ظرف روغن کوچکى براى مدتى طولانى روشن بماند و در نتیجه مسلم شود که این واقعه از ارزشى دینى برخوردار است.
* جنبه آیینى برجسته حنوکا
جنبه آیینى برجسته حنوکا روشن کردن شمع است: یک شمع در روز اول، دو شمع در دومین روز و همین طور هشت شمع در آخرین شب و به دنبال آن خواندن سرود ماعوز صور. این امر باعث به وجود آمدن اثر هنری و دینی کاملی بنام منورا شده است که شمعدانی هشت شاخه است. در اسرائیل منورا به حنوکیا معروف است. اگرچه معمولا برای این کار از شمعهایی که رنگهای خاصی دارند، استفاده می شود. اما یهودیان متعبد می کوشند از روغن زیتون و چند فتیله استفاده کنند، زیرا در معجزه یاد شده، از ظرف روغن زیتون سخن گفته شده است. باید شمعهای حنوکا را جلوی در یا کنار پنجره روشن کرد تا عابران بتوانند آنها را ببینند و بدین ترتیب آن معجزه در میان همگان معروف شود. حنوکا عید به معنای واقعی آن نیست، زیرا نه منعی از کارهای دنیایی و غیر مقدس در کار است و نه قیدوش یا تقدیسی که عید را با آن آغاز کنند. در واقع اگرچه به مرور زمان آداب غذایی مختلفی مانند خوردن شیرینی ها و کلوچه های پنیری بوجود آمده اند، اما باید دانست که توصیه ای برای خوردن خوراکی های خاص در این جشن وجود ندارد. در ایام عید به بچه ها پول هدیه می دهند و آنها را تشویق به بازی کردن با گردونه های خاصی (به بودایی دریدل و به عبری سویوون) می کنند که در کناره های آن آلف بت عبرى نگاشته شده است. بزرگترها نیز، گرچه مقامات هلاخایى چندان نمى پسندند، عادت کرده اند که به ورق بازى بپردازند. در اسرائیل جدید بیش از مضامین مرتبط با معجزه الاهى، بر شورش قهرمانانه مکابیان تأکید مى شود، زیرا این شورش باعث استقلال دوباره آنان از حاکمان خارجى شده بود. به همین سبب نیز سکولاریست هاى اسرائیلى به راحتى به این جنبه عید حنوکا گرایش مى یابند. بدین ترتیب روشن کردن شمع حنوکا هم در میان بخش هاى دینى و هم در میان بخش هاى غیردینى جامعه اسرائیلى رواج یافته است. اگرچه زمان حنوکا نزدیک انقلاب زمستانى قرار دارد اما در مجموع تلاش چندانى براى پیوند زدن این جشن نور با مضامین نور و تاریکى مشهود در طبیعت صورت نگرفته است. حاخام یهودا لوئو پراگى در قرن شانزدهم، تنها الاهیدانى است که از این گونه نکات یاد کرده است; باید دانست مناسب همان است که ورود نور به جهان در بیست و پنجم کیسلو صورت گرفته باشد. زیرا در سه ماه پیش از آن، نور خورشید همواره در حال ضعیف شدن بوده است. از آن زمان به بعد است که نور بیشتر مى شود.
2- فاصله میان حنوکا و پوریم
تقریبا یک هفته بعد از حنوکا روزه روزانه اى گرفته می شود که عسارا بطوت، یعنی « دهم طوت» نام دارد. این روزه به یاد روزی است که در آن بخت النصر محاصره اورشلیم را آغاز کرد. از آنجا که طوت دهمین ماه از ماه نیسان است که خروج از مصر در آن صورت گرفت، تلمود چنین استنباط کرده است که این همان تعبیر «روزه ماه دهم» است که در کتاب زکریاى نبى (8: 19) آمده است. همانند همه روزه هاى کوچک این روزه نیز از سحر تا دم شب به طول مى انجامد ولى از یک جهت این روزه از روزه هاى دیگر متمایز است و آن اینکه اگر در جمعه واقع شود با آنکه معمولا روزه گرفتن روز پیش از شبات ممنوع است اما روزه در همان روز و بدون هیچ تغییرى گرفته مى شود. این امر از آن رو است که در کتاب یحزقل درباره روزى که شاه بابل اورشلیم را محاصره کرده بود آمده است: «نام این روز را براى خود بنویس. نام همین روز را. » این بدان معنا است که نباید این روز را پس و پیش کرد بلکه باید در همان تاریخ درست آن یادبودش را انجام داد. دو ماه پس از آن، عید سال نوى درختان را جشن مى گیرند. این جشن در پانزدهم شواط واقع مى شود و در آن روزه گرفتن ممنوع است و دعاهاى توبه اى نیز از نماز کنیسه حذف مى شوند. مرسوم است که در این عید میوه صرف شود، به ویژه میوه هاى مخصوصى مانند انگور، انجیر، انار، زیتون و خرما که درکتاب مقدس با سرزمین مقدس پیوند خورده است. طو بیشواط، که ازجشن هاى معروف شمرده مى شود، در اسرائیل جدید به زمانى مخصوص انجام تشریفات درخت کارى تبدیل شده است و در آن دانش آموزان سراسر کشور مشارکت مى جویند. طو بیشواط نزد یهودیان متعبد و غیر سکولار نیز مهم شمرده مى شود; زیرا میوه هایى که پس از آن تاریخ شکوفه مى زنند از حیث قوانین شرعى مربوط به عشریه و دیگر قوانین مرتبط با امور کشاورزى، متعلق به سال جدید خواهند بود.
* ایلانوت یا جشن درختان
ایلانوت یا جشن درختان، یکی از اعیاد یهود است. ایلانوت تقدیس و بزرگداشت درختان و گیاهان و آفریننده ی آنها در دین یهود است. یهودیان، همه ساله در پانزدهمین روز از ماه شواط، میوه های مختلف را با خواندن دعاهای مخصوص می خورند و خداوند بزرگ که جهان هستی را با این همه شگفتی و تنوع آفریده است، سپاس می گذارند. از میوه هایی که در شب ایلانوت خورده می شود: زیتون، خرما، انگور(کشمش)، انار، انجیر، جو و گندم که دارای اهمیت خاصی هستند، در رأس قرار دارند. فلسفه کلی مراسم ایلانوت، برکت دادن محصولات درختی و زمینی است و با گفتن براخا (دعا) همگی خواستار آن می شوند که درختان در سال آینده، هر چه بیشتر پرثمر گردند. در تلمود، پانزدهمین روز از ماه عبری شواط، آغاز سال درختان و روز سرنوشت آنان نام گرفته است و این روز، مناسبت ترین تاریخ برای آغاز درختکاری تشخیص داده شده است. در کتب مقدس یهود، از قوانین بسیاری مبنی بر عدالت اجتماعی مربوط به زمین و کشاورزی و کاشتن درختان و حفظ اصالت طبیعت سخن رفته است. در تورات مقدس، «کتاب لاویان فصل 19 آیه 23»، کاشتن درختان به صورت یک فرمان تاکید شده است: «هنگامی که وارد سرزمین می شوید از هر نوع درخت های خوراکی غرس کنید». علمای یهود نیز درختکاری را توصیه نموده اند تا جایی که ربان یوحانان بن زکای دانشمند و رهبر بزرگ یهودیان پس از خرابی معبد دوم در تلمود می گوید: «اگر درختی را به قصد کاشتن در دست داشتی و به تو بگویند که ماشیح (ناجی جهان) ظهور کرده است، ابتدا درخت را در زمین بنشان سپس به استقبال ماشیح برو». کار کشاورزی از همان زمانی شروع شده که خداوند، آدم را آفرید و او با کار روی زمین محصول به دست آورد و یا حضرت نوح که وسایل شخم زنی را برای انسان ها اختراع کرد و بعد از طوفان نیز تاکستانی را غرس نمود و یا حضرت ابراهیم که مهمانان خود را دعوت می نمود تا در زیر درخت استراحت کنند و یا حضرت موسی در ساده ترین گیاهان یعنی در یک «بته خار» در حال سوختن، جلال خداوند را مشاهده کرد و به پیامبری برگزیده شد.
* مراسم ها:
1- در 15 ماه عبری شواط در نمازهای صبح و بعدازظهر، ویدوی (اعتراف به گناه) از نماز حذف می شود.
2- گرفتن روزه ی دسته جمعی و مراسم گریه و زاری مجاز نیست.
3- چنان چه داماد در این روز بخواهد مراسم عقد به جا بیاورد از گرفتن روزه معاف است.
4- از دیگر مراسم ایلانوت گرد آمدن افراد خانواده و خوردن انواع میوه ها همراه با براخا (دعای شکرانه) است. هم چنین مرسوم است متنی از تورات (مرحله سوم آفرینش بوجود آمدن گیاهان کتاب پیدایش فصل اول آیه 9 تا 13) و نیز بخشی از میشنا (تورات شفاهی) و زوهر(کتاب عرفانی یهود) قرائت می شود و با انجام مراسم ایلانوت، ضمن این که سال پر برکتی را برای درختان آرزو می کنند در حفظ سنت های یهودی می کوشند.
3- پوریم و ماه ادار
ماه ادار (مطابق با بهمن/ اسفند) که در چهاردهم آن جشن پوریم قرار مى گیرد، پرشور و شادى ترین ماه سال یهودى است. آن چنان که تلمود مى گوید: «وقتى که ادار فرا مى رسد باید بسیار شادمانى کرد».
* جشن پوریم
طبق مندرجات کتب مقدس یهود حدود 24 قرن پیش «احشوروش» (در زبان عبری) که به مدت 14 سال (3393 تا 3407 عبری- 367 تا 353 ق. م) بر ایران پادشاهی میکرد، در سال سوم سلطنتش در جشنی که برای نشان دادن اقتدار سلطنتی خود ترتیب میدهد، با غضب بر ملکة وقت- «وشتی»، او را بر کنار کرده و در جستجویی در تمام سرزمین ایران، دختری یهودی به نام «استر» را جانشین ملکه قبلی مینماید. «مردخای» پسرعموی استر و پیشوای دینی یهودیان ایران که به دربار سلطنتی راه دارد، با یکی از وزرای مشرک پادشاه به نام «هامان» در مرام و عقیده اختلاف نظر پیدا کرده و حاضر به تعظیم در برابر بت او و پذیرش عقاید الحادی نمیگردد. هامان این رفتار مردخای را به عنوان نمایندة تفکر یهود، توهین و تمرد به خود تلقی کرده و توطئهای را علیه یهودیان آن زمان با جلب نظر احشوروش، طرح ریزی میکند. او به همین منظور، قرعه انداخته و سیزدهم ماه عبری ادار سال 3405 عبری (3550 ق م) را (که ماه تولد و وفات حضرت موسی است) برای اجرای حکم قتل عام یهودیان انتخاب میکند (واژة پوریم - از ریشة پور- به معنای قرعه اقتباس شده است). مردخای با آگاهی از این نقشة شیطانی، از استر تقاضا میکند تا با استفاده از مقام خود، در رفع این خطر تلاش کند. یهودیان به توصیة استر و مردخای، سه روز، روزه (تعنیت) میگیرند و با دعا به رحمت ا. لهی متوسل میشوند. استر نیز موفق میشود که نظر پادشاه را به حقیقت معطوف و خطر را از یهودیان دور کند. شرح کامل این واقعه در یکی از کتب مقدسه یهود به نام «مگیلت (تومار) استر» درج شده است. یهودیان، روز سیزدهم ماه ادار (دوم) را به یاد روزه یهودیان آن زمان، روزه (تعنیت) میگیرند و مراسم جشنی را نیز به مناسبت این معجزة الهی در روزهای 14 و 15 ادار برگزار میکنند. قرائت تومار استر در دو نوبت، ارسال هدایایی خوراکی برای دوستان و کمک به مستمندان از فرایض دینی این جشن به شمار میرود.
* مهمترین پیام واقعه پوریم و تومار استر
به عنوان مهمترین پیام واقعه پوریم و تومار استر، می توان به تقدیر الهی اشاره کرد که در پوشش جریاناتی به ظاهر اتفاقی و عادی، به اعمال و نیات انسانها پاسخ میدهد و وقایع را متناسب با رفتار آنها، تنظیم مینماید. گاه این مقدرات در ابتدا غیر قابل درک و عجیب به نظر می رسند اما گذشت زمان و نگاهی کلی به تاریخ، تصویری زیبا از این حکمت و هدایت ا. لهی به دست میدهد.
* اعمال و مراسم مربوط به جشن پوریم
بنا به سنت یهود، تولد و نیز مرگ موسى در هفتم ماه ادار واقع شده است. رسم است که افراد یهودى دست اندرکار امور کفن و دفن که به آنها حورا قدیشا مى گویند در طى آن روز روزه مى گیرند و با فرا رسیدن شب روزه خود را با سورى پرتشریفات به پایان مى رسانند. از آنجا که مطابق تفسیر یهودى گزارش کتاب مقدس از مرگ موسى ،خدا خود به دفن موسى اقدام کرده و «کسى محل دفن او را نمى داند» (دواریم 34: 6) برپایى مراسمى نیز به یادبود سربازان یهودى اى که قبرشان ناشناخته است در این روز رسم شده است. در بیشتر جاها جشن پوریم در چهاردهم ادار انجام مى شود اما در شهرهایى که داراى سابقه اى مرتبط با دوران یهوشوئع هستند و در پیشینه آنها یاد شده است که داراى دیوار بوده اند پوریم را در پانزدهم این ماه جشن مى گیرند. دلیل این امر آن است که، همچنان که در کتاب استر (9: 18) آمده است، یهودیان شوش پایتخت پارس در روز پانزدهم جشن مى گرفتند; ساکنان شهرهاى یادشده نیز همین گونه عمل مى کنند تا شهرهاى قدیم اسرائیل کوچک شمرده نشوند. احتساب تاریخ شهرهاى دیواردار از زمان یهوشوئع را بدین دلیل دانسته اند که در واقع در روزگار اسارت بابلى، که زمان وقوع داستان پوریم است، شهرهاى اسرائیل در حال ویرانى به سر مى برده اند. روز پیش از پوریم روزه اى مى گیرند، معروف به تعنیت استر، یعنى روزه استر، که در همه جا در روز سیزدهم ادار و به یادبود روزه اى انجام مى گیرد که پیش از زمان ملاقات استر با پادشاه از سوی خود استر و دیگر یهودیان به مدت سه روز بجا آورده شده بود(15:4). این روزه خاص در تلمود ذکر نشده است و پیش از دوران گائون ها نشانی از آن در دست نیست. پوریم و همچنین حنوکا، یک عید اصیل یا یوم طوو نیست و اگرچه معمولا از کارکردن در این روز نهی می شود، اما کار کردن مجاز است. امور عمده این روز عبارت اند از خواندن مگیلا (اصطلاحى که از نام طومار دست نوشته کتاب استر گرفته شده است) یک بار در شامگاه و یک بار نیز در طول روز; اضافه کردن دعایى خاص پوریم در نماز; خیرات کردن به محتاجان و فرستادن هدایاى خوراکى براى یکى از دوستان یا همسایگان; و غذاى عید که باید آن را در عصر صرف کرد. به یهودیان توصیه شده است که آن قدر مشروبات الکلى مصرف کنند که دیگر برایشان تمایزى میان «درود بر مردخاى» (قهرمان داستان پوریم) و «مرگ بر هامان» (نقش منفى آن داستان) باقى نماند. برخى از مراجع این خواسته را به معناى لفظى حقیقى آن تفسیر نمى کنند بلکه مى گویند کافى است اندکى بیش از معمول نوشیده شود و سپس باید خوابید تا بدین ترتیب نتوان تمایز میان مردخاى و هامان را درک کرد. این مسئله که یهودیتى که در عموم موارد در آیین ها و مناسک خود از لحنى متین برخوردار است چرا باید مشتمل بر چنین توصیه اى باشد که قوه تشخیص آدمى را کور مى کند در مکتوبات هلاخایى و قبالایى به تفصیل شرح داده شده است. به نظر برخى، مصرف نوشابه هاى الکلى به نشانه آزادى یهودیان در داستان پوریم است، آن چنان که در جشن هاى نوشانوش مختلفى که پادشاه پارس نیز در آنها شرکت داشته است حکایت از همین قرار بوده است. کسانى دیگر بر جنبه عرفانى ترى تأکید مىورزند: یعنى از میان رفتن تمایزى که در جهان عادى روزمره میان خیر و شر، و مثلا مردخاى و هامان برقرار است و رسیدن به مرحله اى که ناسازها با هم متحد مى شوند. گرداگرد این خواسته هاى هلاخایى مجموعه اى از آداب رشد کرده است که حال و هوایى بسیار کارناوال گونه به پوریم داده است. یهودیان نقاب و لباس مبدل مى پوشند، و مردان و زنان، با آنکه در حالت عادى ممنوع است، جامه هاى یکدیگر را بر تن مى کنند. بچه ها با لباس هاى مبدل و در حالى که به اجراى نقش هایى معمولا متناسب با محتواى داستان استر مى پردازند از خانه اى به خانه دیگر مى روند و براى امور خیریه پول جمع مى کنند. این کار به نمایش پوریم معروف شده است. دانش آموزان برای معلمان خویش هجویه می نویسند و از تعالیم یهودی تفسیرهای خنک و خنده داری ارائه می دهند. هرگاه در خواندن مگیلا از هامان یاد می شود، جمعیت حاضر به سر و صدا و پایکوبی پرداخته، برای تحقیر نام هامان تا آنجا که می توانند شلوغ می کنند. معمولا در این روز کلوچه هایی سه گوش و پر از خشخاش که بین مردم به « گوش هامان » ( یا در بودایی به هامان تاشن ) معروف اند صرف می شود. در میان جشن های یهودی پوریم ذاتا از همه غیر دینی تر است، زیرا در کتاب استر اشاره مستقیمی به خدا دیده نمی شود. همچنین پوریم جشنی بسیار عامیانه و مردمی است. در اسرائیل جدید پوریم به شکل کارناوالی ملی جشن گرفته می شود که در آن سکوهای نمایشی بزرگی به دنبال هم در خیابان های تل آویو به راه می افتند. در سال کبیسه یهودی یک ماه اضافی پس از ادار در تقویم گنجانده می شود که به ادار شنی(یعنى «ادار دوم») معروف است. در چنین وضعیتى در واقع همین ماه اضافى ماه ادار شمرده مى شود و پوریم را در طى آن جشن مى گیرند.
